Η άρδευση μεγάλων εκτάσεων γης από τα
νερά του ποταμού Νείλου καθώς και η λάσπη που παρέμενε στη γη μετά τις
πλημμύρες του Νείλου και καθιστούσε εύφορη τη γη ήταν οι κύριοι
παράγοντες εξέλιξης της Αιγύπτου.
Η βάση της οικονομίας ήταν η γεωργία.
Στη γόνιμη γη καλλιεργούνταν σιτάρι, κριθάρι, λινάρι, οπωροφόρα δέντρα
και κηπευτικά. Από τις όχθες του Νείλου μαζεύονταν πάπυροι και λωτοί. Οι
Αιγύπτιοι κατασκεύαζαν ένα είδος μπύρας από τη ζύμωση κριθαρένιου
ψωμιού και ασχολήθηκαν με την κτηνοτροφία και το ψάρεμα. Ο λαός
εργαζόταν στην ανοικοδόμηση των μεγάλων έργων που κατασκεύαζαν οι φαραώ,
Οι περισσότεροι από τους ειδικευμένους τεχνίτες δεν εργάζονταν σε
ιδιωτικά αλλά στα ανακτορικά εργαστήρια μιας και η βιοτεχνική παραγωγή,
όπως και το εμπόριο, ελέγχονταν από το φαραώ. Το εμπόριο βασιζόταν στην
εξαγωγή του πλεονάσματος αγαθών ή πρώτων υλών, όπως χρυσού, και στην
εισαγωγή ξυλείας, χαλκού και αργύρου. Υπήρχε αρκετά μεγάλος αριθμός από
ιερείς, γραφείς και στρατιωτικούς. Η αιγυπτιακή γραφή, τα ιερογλυφικά,
επινοήθηκε και χρησιμοποιήθηκε από την 4η χιλιετία π. Χ Οι γραφείς
κατέγραψαν σε παπύρους τα έργα και τη δράση των φαραώ. Τα κείμενα
λογοτεχνικού χαρακτήρα είναι ελάχιστα. Όσα διατηρήθηκαν είναι ποιήματα
θρησκευτικού και λυρικού περιεχομένου αλλά και λαϊκές διηγήσεις. Η
παρακολούθηση των πλημμυρών του Νείλου και της κίνησης των αστέρων έδωσε
την ευκαιρία ανάπτυξης εμπειρικών αστρονομικών γνώσεων. Η ανάγκη
μέτρησης και οριοθέτησης των καλλιεργήσιμων εκτάσεων γης που χάνονταν
μετά τις πλημμύρες συνέβαλε στην ανάπτυξη της πρακτικής γεωμετρίας. Η
ταρίχευση των νεκρών βοήθησε στην απόκτηση γνώσεων ανατομίας και
ιατρικής.. Οι καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, γλύπτες και ζωγράφοι,
βρίσκονταν στην υπηρεσία του φαραώ. Σκοπός τους ήταν να προβάλλουν τη
ζωή και το έργο του φαραώ. Τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα, πυραμίδες, ναοί,
κίονες και αγάλματα, επιβάλλονταν με τις διαστάσεις τους.
Κατασκευάστηκαν ωστόσο και μικρά κομψά αγάλματα από ξύλο ή πέτρα καθώς
και μικροτεχνήματα από μέταλλα και πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους.
Ο φαραώ ήταν ο απόλυτος ηγεμόνας και
ενσάρκωνε τον επίγειο θεό αλλά και το κράτος. Κάτω από αυτόν βρίσκονταν
οι ιερείς, οι ανώτατοι κρατικοί υπάλληλοι και οι γραφείς που
συγκροτούσαν την τάξη των ισχυρών. Ακολουθούσαν οι στρατιωτικοί που
κληρονομούσαν το επάγγελμα και στους οποίους ο φαραώ παραχωρούσε
εκτάσεις γης για καλλιέργεια. Μετά ήταν οι ελεύθεροι πολίτες γεωργοί ή
τεχνίτες που αποτελούσαν το μεγαλύτερο τμήμα της αιγυπτιακής κοινωνίας.
Τέλος οι δούλοι προέρχονταν από τους πολέμους ή αγοράζονταν από τους
εμπόρους. Υπήρχαν ιδιωτικοί δούλοι και δούλοι που ανήκαν στο φαραώ και
εργάζονταν στα κρατικά εργαστήρια, στους ναούς, στα ορυχεία και στα
λατομεία. Το σύστημα των κοινωνικών τάξεων δεν ήταν αυστηρά κλειστό και
υπήρχε η δυνατότητα, έστω και σε περιορισμένη κλίμακα, της μεταπήδησης
από τη μια τάξη στην άλλη. Η οργάνωση του κράτους βασιζόταν στην ιδέα
της θεοποίησης του φαραώ και είχε χαρακτήρα θεοκρατικό. Η θρησκεία των
Αιγυπτίων ήταν πολυθεϊστική. Ο μεγαλύτερος θεός ήταν ο Ρα, ο θεός Ήλιος,
τον οποίο εκπροσωπούσε ο φαραώ στη γη. Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι η ζωή
συνεχίζεται και μετά το θάνατο, εάν δεν καταστρεφόταν το σώμα του
νεκρού. Έτσι ταρίχευαν τους νεκρούς και τους έθαβαν σε ταφικά μνημεία
μαζί με όλα τα αναγκαία σκεύη για τη μεταθανάτιο ζωή. Η αντίληψη αυτή
που ήταν διαδεδομένη ακόμα και στους φαραώ, οδήγησε στην κατασκευή
μεγάλων ταφικών μνημείων με εξαίρετη διακόσμηση και αφάνταστο πλούτο.
Η προέλευση των πρώτων κατοίκων της
Αιγύπτου είναι άγνωστη και μάλλον πρόκειται για λαούς διαφορετικής
προέλευσης. Την 5η χιλιετία π. Χ. οργανώθηκαν σε οικισμούς νεολιθικού
χαρακτήρα και ασχολήθηκαν με την καλλιέργεια της γης, το κυνήγι και το
ψάρεμα. Την 4η χιλιετία π. Χ. οι οικισμοί πληθαίνουν και οι κάτοικοί
τους γνωρίζουν τη χρήση μετάλλων και καλλιεργούν συστηματικά τη γη. Οι
Αιγύπτιοι είναι χωρισμένοι σε φυλές που η καθεμία έχει το δικό της
ηγεμόνα και προστάτη ένα θεοποιημένο ζώο, φυτό ή αντικείμενο. Οι
συνεχείς συγκρούσεις ανάμεσα στις φυλές καταλήγουν στη συνένωσή τους σε
δύο βασίλεια, της Άνω και της Κάτω Αιγύπτου. Η ιστορία της Αιγύπτου
αρχίζει όταν ο ηγεμόνας Μήνης της Άνω Αιγύπτου ένωσε τα δύο βασίλεια σε
ένα με πρωτεύουσα τη Μέμφιδα. Η περίοδος αυτή αναφέρεται ως η περίοδος
του Αρχαίου Βασιλείου, περίπου 3000 – 2000 π. Χ.. Κατά τη διάρκεια αυτής
της περιόδου οι Αιγύπτιοι επεκτείνουν τις κατακτήσεις τους σε
γειτονικές περιοχές. με στόχο την απόκτηση μετάλλων και κατασκευάζουν
μεγάλα οικοδομήματα όπως ναούς, ανάκτορα και τις πυραμίδες της Γκίζας.
Στο τέλος αυτής της περιόδου η εξασθένιση της κεντρικής εξουσίας και η
αύξηση της δύναμης ορισμένων τοπικών διοικητών δημιούργησε θρησκευτικές
έριδες και πολιτικές ταραχές. Αυτές είχαν σαν αποτέλεσμα τη βελτίωση της
ζωής των χωρικών και των ευγενών. Ακολουθεί η περίοδος του Μέσου
Βασιλείου, περίπου 2000 – 1540 π. Χ., με πρωτεύουσα τη Θήβα. Σε αυτή την
περίοδο το κράτος αναδιοργανώθηκε και επιχειρήθηκαν εκστρατείες στη
Νουβία (σημερινό Σουδάν), τη Λιβύη και τη Συρία, ενώ κατασκευάστηκαν
αρχιτεκτονικά και εγγειοβελτιωτικά έργα.
Στη συνέχεια η Αίγυπτος κατακτήθηκε από
ένα νομαδικό λαό τους Υξώς. Η διακυβέρνησή τους δε στράφηκε εναντίον του
αιγυπτιακού τρόπου ζωής. Οι Υξώς ανέπτυξαν καλές σχέσεις με τους λαούς
της Μεσοποταμίας και τους Κρήτες και πιθανότατα γνώρισαν στους
Αιγύπτιους το πολεμικό άρμα. Η τελευταία ιστορική περίοδος της αρχαίας
Αιγύπτου είναι η περίοδος του Νέου Βασιλείου, 1540 – 1075 π. Χ., με
πρωτεύουσα τη Θήβα. Οι ηγεμόνες της Θήβας κατόρθωσαν να εκδιώξουν τους
Υξώς και ίδρυσαν ισχυρές δυναστείες με σημαντικούς φαραώ. Σε αυτήν την
περίοδο οι εξωτερικοί πόλεμοι αύξησαν τον πλούτο της Αιγύπτου και οι
Αιγύπτιοι δημιούργησαν εμπορικές σχέσεις με πόλεις της Φοινίκης, με την
Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου. Από τον 11ο αι. π. Χ. ως τον 7ο αι. π.
Χ. η Αίγυπτος παρακμάζει και βρίσκεται κάτω από Ασσυριακή κυριαρχία. Στο
πρώτο μισό του 7ου αι. π. Χ. αποκτά την ανεξαρτησία της από τους
Ασσύριους και αναπτύσσει το εμπόριο με τις ελληνικές πόλεις. Πολλοί
Έλληνες μεταναστεύουν στην Αίγυπτο, χρησιμοποιούνται ως μισθοφόροι στους
πολέμους και εντάσσονται στη βασιλική σωματοφυλακή. Το 525 π. Χ.
πέρασαν στην περσική διακυβέρνηση. Το 333 π. Χ. Ο Μέγας Αλέξανδρος
νίκησε τους Πέρσες στην Ισσό και προέλασε μέχρι την Αίγυπτο. Εκεί
γίνεται δεκτός ως ελευθερωτής και ανακηρύσσεται φαραώ.