Στις αρχές της 2ης χιλιετίας π. Χ. οι Μήδοι και οι Πέρσες, εγκαταστάθηκαν στις δυτικές
παρυφές του οροπεδίου του Ιράν. Η χώρα είχε εύφορες εκτάσεις και
λιβάδια.
Οι Μήδοι εγκαταστάθηκαν στο βόρειο τμήμα του οροπεδίου και οι
Πέρσες στο νότιο. Αρχικά ήταν εξαρτημένοι από τους λαούς της
Μεσοποταμίας. Ήταν υποτελείς μέχρι τον 7ο αι. π. Χ. στους Ασσύριους. Η
κύρια ασχολία τους ήταν η καλλιέργεια της γης και η κτηνοτροφία. Οι
Μήδοι πρώτοι δημιούργησαν κράτος, στο οποίο είχαν ενσωματωθεί οι Πέρσες.
Συμμάχησαν με τους Βαβυλώνιους και το 612 π. Χ. κατέλαβαν τη Νινευί,
δίνοντας τέλος στην ασσυριακή κυριαρχία. Το κράτος επεκτάθηκε δυτικά
μέχρι τον Άλυ ποταμό στη Μικρά Ασία. Στα μέσα του 6ου αι. π. Χ. οι
Πέρσες επαναστάτησαν με αρχηγό τον Κύρο Β΄. Κατέλαβαν την πρωτεύουσα των
Μήδων, τα Εκβάτανα. Υπέταξαν στη συνέχεια το κράτος των Λυδών, το
Βαβυλωνιακό κράτος και τη Συρία μέχρι τα αιγυπτιακά σύνορα. Οι
κατακτήσεις τους συνεχίστηκαν στις περιοχές του ανατολικού Ιράν ως τα
ινδικά σύνορα. Εκεί σκοτώθηκε πολεμώντας ο Κύρος ο Β΄ και ο γιός του
Καμβύσης κατέκτησε την Αίγυπτο και τη Λιβύη. Από την περίοδο των πρώτων
κατακτήσεων και μετά, ξεκινάει η ιστορία της περσικής αυτοκρατορίας και η
οικονομία της βασιζόταν στην είσπραξη των φόρων από τις κατακτημένες
περιοχές. Οι Πέρσες και οι Μήδοι αποτελούσαν τον πυρήνα του
Αυτοκρατορικού στρατού. Οι κάτοικοι των κατακτημένων περιοχών
αντιμετωπίζονταν με ανεκτικότητα, εφόσον πλήρωναν τους φόρους και
προσέφεραν τα δώρα που ζητούσε ο βασιλιάς. Ο βασιλιάς ήταν αγαπητός στο
λαό του, βασιλιάς του λαού, και ο εκλεκτός του θεού στη γη.
Διάδοχος του Καμβύση, μετά το θάνατό του,
ήταν ο Δαρείος ο Α΄. Η καταγωγή του ήταν από συγγενή κλάδο της
δυναστείας των Αχαιμενιδών. Το σύστημα διακυβέρνησής του ήταν η απόλυτη
μοναρχία. Η θέληση του βασιλιά αποτελούσε νόμο. Συμβουλευτικό ρόλο στις
αποφάσεις του βασιλιά είχε ένα αυτοκρατορικό συμβούλιο από ανώτατους
αξιωματούχους, που διόριζε ο ίδιος ο βασιλιάς. Η αυτοκρατορία διαιρέθηκε
σε 20 επαρχίες, τις σατραπείες. Διοικητής της σατραπείας ήταν ένας
ευγενής Πέρσης ή τοπικός ηγεμόνας, διορισμένος από το Μεγάλο Βασιλιά.
Είχε τη στρατιωτική εξουσία και ήταν υπεύθυνος για την άμυνα της
σατραπείας. Ήταν υποχρεωμένος να συγκεντρώνει και να στέλνει τον
καθορισμένο φόρο και να προμηθεύει με στρατό ή στόλο το Μεγάλο Βασιλιά,
σε περίπτωση που του ζητούσε. Ο Δαρείος ο Α΄ έκοψε νόμισμα και καθιέρωσε
ένα μικτό οικονομικό σύστημα, βασισμένο τόσο στην ανταλλαγή αγαθών όσο
και στο νόμισμα. Ο φόρος κάθε σατραπείας οριζόταν σε αγαθά και σε χρήμα.
Για την επίβλεψη της διοίκησης και τον έλεγχο των σατραπειών υπήρχαν
διοικητικοί υπάλληλοι που περιόδευαν και ενημέρωναν το βασιλιά. Για τη
διευκόλυνση της μετακίνησης ανθρώπων, αγαθών και ιδιαίτερα του στρατού
και των βασιλικών ταχυδρόμων κατασκευάστηκαν δρόμοι και σταθμοί. Στους
σταθμούς άλλαζαν άλογα και διανυκτέρευε το βασιλικό προσωπικό.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η βασιλική οδός που ένωνε τη νέα πρωτεύουσα
Σούσα με τις Σάρδεις στη Μικρά Ασία. Ο Δαρείος ο Α΄ θέλησε να επεκτείνει
τις περσικές κατακτήσεις στην Ευρώπη. Η επεκτατική πολιτική του Δαρείου
Α΄ και των διαδόχων του, οδήγησε στους ελληνοπερσικούς πολέμους, 492 –
479 π. Χ., και σε συνεχείς διενέξεις. Οι διενέξεις αυτές συνεχίστηκαν
μέχρι την κατάληψη της περσικής αυτοκρατορίας από τον Μέγα Αλέξανδρο το
331 π. Χ. Η περσική αυτοκρατορία είχε την καλύτερη οργάνωση από όλες τις
αρχαίες αυτοκρατορίες αλλά είχε πολλά τρωτά σημεία. Η πολυεθνική
κοινωνία που τη συγκροτούσε παρουσίαζε έλλειψη συνοχής. Οι υποτελείς
λαοί δεν είχαν κανένα δεσμό με την εξουσία. Τα υποδουλωμένα έθνη είχαν
χάσει την ελευθερία τους και η αγωνιστικότητά τους στους πολέμους ήταν
περιορισμένη. Η μεγάλη έκταση του κράτους διευκόλυνε τις επαναστάσεις
σατραπών σε απομακρυσμένες περιοχές ή ακόμα και τις μεταξύ τους
συγκρούσεις. Η πολυεθνική σύνθεση της αυτοκρατορίας συνετέλεσε στην
ανεκτική αντιμετώπιση των υπηκόων, για πρώτη φορά στην ιστορία.
Η θρησκεία ήταν το σημαντικότερο στοιχείο
που προσδιόρισε τον περσικό πολιτισμό. Ένα ιστορικό πρόσωπο ο
Ζαρατούστρα τη διαμόρφωσε και διέφερε από τις άλλες ανατολικές θρησκείες
γιατί είχε ηθική βάση. Ο Ζωροαστρισμός πρόβαλλε την ιδέα της διαμάχης
του καλού και του κακού και τόνιζε την υποχρέωση του ανθρώπου να
συμβάλλει στην υπερίσχυση του καλού με την αγνότητα και την καταπολέμηση
του ψεύδους. Οι Πέρσες δεν είχαν ναούς και είδωλα και λάτρευαν το θεό
του Καλού και του φωτός σε βωμούς στις κορυφές των βουνών. Οι ιερείς
τους άναβαν φωτιές στους βωμούς αυτούς (πυρολατρεία). Οι Πέρσες
απλοποίησαν τη σφηνοειδή γραφή που υιοθέτησαν από τους Ασσύριους. Τα
κείμενά τους ήταν κυρίως διατάγματα του Μεγάλου Βασιλιά που είχαν
μεταφραστεί σε όλες τις γλώσσες των λαών της αυτοκρατορίας. Οι Πέρσες
δεν είχαν δημιουργήσει τέχνη εμπνευσμένη από τις παραδόσεις τους. Η
τέχνη αναπτύχθηκε σταδιακά για τις ανάγκες των ανακτόρων. Παρόλο που δεν
έλειπαν στοιχεία από το Ζωροαστρισμό διέθετε βαβυλωνιακά, ασσυριακά,
αιγυπτιακά και χεττιτικά στοιχεία. Τα μεγάλα ανακτορικά κέντρα δίνουν
την εικόνα του πλούτου και του μεγαλείου. Η αρχιτεκτονική και η
διακόσμηση τους είχε μνημειακό χαρακτήρα.
Αθανάσιος Πατρινός, Εκπαιδευτικός – Ιστορικός ερευνητής