Η περιοχή των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη
αποτέλεσε το χώρο εμφάνισης και εξέλιξης των πρώτων μεγάλων πολιτισμών.
Οι Σουμέριοι, οι Ακκάδιοι, οι Βαβυλώνιοι και οι Ασσύριοι ήταν οι
σημαντικότεροι λαοί που κατοίκησαν στην περιοχή. Οι Σουμέριοι την 4η
χιλιετία π.Χ. εγκαταστάθηκαν στη νότια Μεσοποταμία. Κατάφεραν με σκληρή
και ομαδική δουλειά την άρδευση της γης από τα νερά των ποταμών, που
τους επέτρεψε να μεταβάλουν την άγονη γη σε εύφορη για την παραγωγή
σιτηρών. Ανακάλυψαν τον τροχό και τον χρησιμοποίησαν πέρα από την
άρδευση της γης στην κατασκευή του άρματος και σε άλλες δραστηριότητες
της καθημερινής ζωής. Ασχολήθηκαν με την κτηνοτροφία, την παραγωγή
υφασμάτων, την κατασκευή επίπλων, τη μικροτεχνία και τη μεταλλοτεχνία.
Ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με άλλους λαούς ανταλλάσοντας γεωργικά και
κτηνοτροφικά αγαθά με πρώτες ύλες, κυρίως μέταλλα. Επινόησαν ορισμένα
μέτρα και τα πρώτα νομίσματα για να διευκολύνουν τις συναλλαγές τους.
Πρώτοι χρησιμοποίησαν γραφή με χαρακτήρες που μοιάζουν με σφήνες. Τη
γραφή αυτή υιοθέτησαν κι άλλοι λαοί της Εγγύς Ανατολής, όπως οι
Ακκάδιοι, οι Ελαμίτες, οι Χετταίοι, οι Ασσύριοι και οι Πέρσες. Η
ανακάλυψη της σφηνοειδούς γραφής και η ανάπτυξη των επιστημών βασίστηκαν
σε πρακτικές γνώσεις που κατακτήθηκαν μέσα από την καθημερινή τους
εργασία. Εκτός από τις εμπειρικές γνώσεις χωρομετρίας, γεωμετρίας,
αριθμητικής, φαρμακευτικής και ιατρικής ασχολήθηκαν με την αστρολογία
και στη συνέχεια με την αστρονομία. Επινόησαν τη χρήση της ψημένης στον
ήλιο πλίνθου, από άργιλο, ως οικοδομικό υλικό και για την κατασκευή
πήλινων πινακίδων ως γραφική ύλη. Έχουν σωθεί σουμερικά έργα τέχνης
ολόγλυφα ή ανάγλυφα που παρουσιάζουν εικόνες της καθημερινής ζωής καθώς
και δημιουργήματα μικροτεχνίας, κυρίως σφραγιδογλυφίας. Η μουσική
φαίνεται να είχε σημαντικό ρόλο στη ζωή των Σουμέριων μιας και έχουν
σωθεί παραστάσεις μουσικών οργάνων, ενώ αυθεντικές άρπες βρέθηκαν σε
βασιλικούς τάφους.
Οι Σουμέριοι οργανώθηκαν σε ανεξάρτητες
πόλεις που η καθεμία ήταν το κέντρο της γύρω περιοχής και ανήκε σε ένα
θεό. Ο ηγεμόνας κάθε πόλης θεωρούνταν ο εκπρόσωπος του θεού αυτού στη γη
και ήταν παράλληλα αρχιερέας, δικαστής και αρχηγός του στρατού.
Κυβερνούσε με τη βοήθεια μελών της οικογένειάς του και του ιερατείου και
κατείχε την κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας. Οι ανώτεροι αυλικοί
υπάλληλοι και οι ιερείς αποτελούσαν την τάξη των ευγενών ενώ στη βάση
της πυραμίδας βρίσκονταν οι ελεύθεροι πολίτες. Οι δούλοι ήταν κυρίως
αιχμάλωτοι πολέμου αλλά και ελεύθεροι πολίτες που είχαν χάσει την
ελευθερία τους λόγω χρεών. Τις καλά οχυρωμένες με ισχυρά τείχη πόλεις
κοσμούσαν μεγάλα ανάκτορα με πρωτότυπους ναούς τα ζιγκουράτ. Το
ζιγκουράτ ήταν ένα μεγάλο οικοδόμημα που έμοιαζε με βαθμιδωτή πυραμίδα
και ένα μικρό ναό στην κορυφή του που κατοικούσε ο θεός προστάτης της
πόλης. Εκτός από τόπος λατρείας ήταν και κέντρο πολλών άλλων
δραστηριοτήτων όπως διοικητήριο, θησαυροφυλάκιο και αποθήκη
εμπορευμάτων, Όταν κάποια πόλη αποκτούσε δύναμη προσπαθούσε να επιβληθεί
στις γύρω πόλεις και να επιβάλει το θεό της.