Στέργιου Μπούγια
θεολόγου
Ε ἶναι ἀντικειμενικὰ παραδεκτὸ πὼς ἡ παρουσία τοῦ παπποῦ καὶ τῆς γιαγιᾶς μέσα στὸ σπίτι εἶναι σημαντικὴ καὶ ὠφέλιμη καὶ γιὰ τὰ παιδιὰ καὶ γιὰ τὰ ἐγγόνια. Μπορεῖ νὰ μὴν μένουν στὴν ἴδια στέγη, ἀλλὰ εἶναι χρέος ἱερὸ ἡ φροντίδα τῶν παιδιῶν πρὸς τοὺς γονεῖς. Εἶναι ἐντολὴ τοῦ Θεοῦ ἡ τιμὴ καὶ ὁ σεβασμὸς πρὸς τοὺς γονεῖς. Ὁ Θεάνθρωπος Ἰησοῦς Χριστὸς καυτηριάζει τὴν ἀλλοίωση ποὺ ἐπέφεραν σ’ αὐτὴ τὴν ἐντολὴ οἱ Ἰουδαῖοι καὶ ἐπέτρεπαν τὴν ἀδιαφορία πρὸς τοὺς γονεῖς. Ἡ «τρίτη ἡλικία» χρειάζεται στοργὴ καὶ συμπαράσταση∙ εἶναι ἱερὸ καθῆκον τῶν παιδιῶν, καθῆκον ποὺ δὲν ἐπιβάλλεται καὶ ἀπαιτεῖται, ἀλλὰ πηγάζει αὐθόρ- μητα ἀπὸ τὶς καρδιὲς τῶν παιδιῶν πρὸς τοὺς γονεῖς. Ἡ ἐκπλήρωση τοῦ ἱεροῦ αὐτοῦ καθήκοντος ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν πνευματικὴ ὑποδομὴ καὶ παράδοση τῶν κοινωνιῶν καὶ τῶν παιδιῶν. Στὶς παλιότερες ἐποχὲς ὁ σεβασμός, ἡ τιμή, ἡ στοργὴ καὶ ἡ φροντίδα γιὰ τοὺς γονεῖς ἦταν αὐτονόητα. Οἱ γονεῖς ἦταν τὰ ἱερὰ κειμήλια ποὺ ἄξιζαν κάθε τιμὴ καὶ σεβασμό. Ἀργότερα κηρύγματα καὶ συνθήματα αὐτονομίας ἐπηρρέασαν τοὺς νέους καὶ θεώρησαν τοὺς γονεῖς ἐμπόδιο στὴν πορεία τῆς ζωῆς τους μὲ ἀρνητικὴ συνέπεια τὴν ἐπίδειξη ἀδιαφορίας πρὸς αὐτούς. Εἶναι γνωστὰ τὰ ἀποτελέσματα τῆς τακτικῆς αὐτῆς καὶ γιὰ τοὺς γέροντες γονεῖς καὶ γιὰ τὰ παιδιὰ καὶ γιὰ τὰ ἐγγόνια. Σὲ οἰκογένειες ὅμως μὲ χριστιανικὲς ἀρχὲς καὶ ἀξίες τέτοιες πρακτικὲς δὲν ταιριάζουν. Ἡ φροντίδα καὶ ὁ σεβασμὸς πρὸς τοὺς γέροντες γονεῖς εἶναι ἱερὸ καθῆκον. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος γράφει σχετικά: «Σφόδρα ὁ Θεὸς βούλεται τοὺς τεκόντας τιμᾶσθαι παρὰ τῶν τεχθέντων» (1) ,(ὁ Θεὸς θέλει πάρα πολὺ νὰ τιμῶνται οἱ γονεῖς ἀπὸ τὰ τέκνα). Καὶ συνεχίζει ὁ ἱερὸς πατήρ: «Αὐτὸς (ὁ Κύριος) παρατίθεται τὴν μητέρα αὐτοῦ τῷ μαθητῇ, παιδεύων ἡμᾶς μέχρι ἐσχάτης ἀναπνοῆς πᾶσαν ποιεῖσθαι ἐπιμέλειαν τῶν γεγεννηκότων» (2) ,(Αὐτὸς (ὁ Κύριος) ἀναθέτει τὴν μητέρα του εἰς τὸν μαθητὴν του, διδάσκων ἡμᾶς ὅτι πρέπει μέχρι τὴν τελευταίαν πνοὴν νὰ καταβάλλωμεν κάθε φροντίδα διὰ τοὺς γονεῖς μας). Γιὰ τόν σεβασμὸ τῶν τέκνων πρὸς τοὺς γονεῖς γράφει καὶ ὁ Γέροντας Παΐσιος «ἔχει μεγάλη εὐλογία ἀπὸ τὸν Θεὸ ὅποιος κοιτάζει τοὺς γονεῖς του. Μοῦ εἶπε μιὰ μέρα ἕνας νεαρὸς οἰκογενειάρχης «Γέροντα, σκέφτομαι στὸ σπίτι ποὺ θὰ χτίσω, νὰ κάνω στὸν κάτω ὄροφο δύο διαμερισματάκια γιὰ τοὺς γονεῖς καὶ τὰ πεθερικὰ μου». Πόσο μὲ συγκίνησε! Πό- σες εὐχὲς τοῦ ἔδωσα!» (3) . Ἀντίθετα, «ὅσοι δὲ νιώθουν αὐτὸ τὸ χρέος πρὸς τοὺς γονεῖς τους, θὰ κριθοῦν ἀπὸ τὸν Θεὸ ὡς ἄδικοι καὶ ἀχάριστοι» (4) . Ἡ συνύπαρξη, συνοδοιπορεία τῶν παππούδων, παιδιῶν καὶ ἐγγονῶν ἔχει πρῶτα καὶ κύρια τὴν εὐλογία τοῦ Θεοῦ καὶ πολλὲς ἄλλες καὶ ποικίλες ὠφέλειες. Ὁ παπποὺς καὶ ἡ γιαγιά εἶναι φορεῖς τῆς πολιτιστικῆς καὶ ἱστορικῆς παράδοσης. Αὐτοί, ὡς πιστοὶ θεματοφύλακες, διαθέτουν τὸν χρόνο καὶ τὴ διάθεση νὰ μάθουν στὰ ἐγγόνια τους τὶς ρίζες τῆς οἰκογένειας, τὶς ἄρχὲς καὶ τὶς παραδόσεις τοῦ τόπου, τὰ ἤθη καὶ τὰ ἔθιμα, τὶς ἱστορίες καὶ τὰ παραμύθια. Καὶ ἔτσι νὰ ὑπάρχει μία ὁμαλή, φυσιολογικὴ συνέχεια τῶν γενεῶν, δεμένη μὲ τὶς πνευματικὲς ρίζες, «ἔχουν περισσότερο χρόνο νὰ διηγοῦνται ἱστορίες ἀπὸ τὸ παρελθὸν καὶ νὰ βοηθήσουν τὰ ἐγγονάκια νὰ δημιουργήσουν μιὰ αἴσθηση τῆς οἰκογενειακῆς τους ταυτότητας καὶ παράδοσης». Τονίζεται συνήθως ἡ ἀναγκαιότητα τῆς παρουσίας τους στὸ σπίτι γιὰ τὴ φύλαξη καὶ φροντίδα τῶν μικρῶν παιδιῶν – ἐγγονῶν, ὅμως εἶναι ἐξίσου μεγάλη καὶ ἡ προσφορὰ τους στὴν ἀγωγὴ καὶ διάπλαση τοῦ χαρακτήρα τους. Μὲ τὴν ἁγία τους ζωὴ καὶ τὸ φωτεινὸ παράδειγμά τους τὰ ὁδηγοῦν στὸν δρόμο τοῦ Θεοῦ. Ὁ Ἀπ. Παῦλος μνημονεύει καὶ τονίζει τὴν ἀγάπη τῆς γιαγιᾶς τοῦ Ἀπ. Τιμοθέου, Λωΐδας καὶ τῆς μητέρας του Εὐνίκης (5) χάρη στὶς ὁποῖες διδάχθηκε «ἀπὸ βρέφους τὰ ἱερὰ γράμματα»(6) . Ὁ Μέγας Βασίλειος μνημονεύοντας τὴ γιαγιὰ του γράφει: «Μακρίναν λέγω τὴν περιβόητον παρ’ ἧς ἐδιδάχθημεν τὰ τοῦ μακαριωτάτου Γρηγορίου ρήματα»(7) . Ἡ γιαγιὰ Μακρίνα μετάγγισε πνεῦμα ζωῆς στὰ ἐγγόνια της. Μετέ- δωσε τὴν ἐμπειρία ποὺ ἄντλησε ἀπ’ τὸν Ἅγιο Γρηγόριο Νεο- καισαρείας τὸν θαυματουργό (8). Τὸ σημαντικὸ καὶ σπουδαῖο ρόλο τῆς γιαγιᾶς Μακρίνας τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καὶ τὴ σχέση της μὲ τὰ ἔγγόνια της παρουσιάζει πολὺ ὅμορφα ὁ μακαριστὸς καθηγητὴς Στ. Παπαδόπουλος: «Ἡ Μακρίνα, ἡ γιαγιὰ δηλαδὴ τοῦ Μ. Βασιλείου, ἦταν ἡ μεγάλη μορφὴ ποὺ ἐπηρρέασε καὶ κυριολεκτικὰ διαμόρφωσε τρεῖς γενεὲς στὴν οἰκογένεια… Ἡ διδασκαλία καὶ ἡ θεολογία τῆς γερόντισσας Μακρίνας ἦταν οἱ μνῆμες, ἱστορίες τῆς πρώτης Ἐκκλησίας τοῦ Πόντου, ἀγῶνες καὶ κακουχίες γιὰ τὴν πίστη… Ἡ διδαχὴ τῆς γερόντισσας… κάτι σὰν πυξίδα, σὰν δείκτης ἀληθείας, κάτι σὰν αἴτιο ἱσορρο- πίας»(9) . Οἱ οἰκογένειες ποὺ ἔχουν στὸ σπίτι τὸν παπποῦ καὶ τὴ γιαγιὰ ἔχουν μιὰ ἱεραρχικὴ δομὴ (παπποὺς – πατέρας – γιός). Ὅταν λείπει αὐτὴ ἡ ἱεραρχικὴ δομὴ δὲν κατορθώνουν, συνήθως, νὰ συνεννοηθοῦν πατέρας καὶ γιός, μάννα καὶ κόρη καὶ ἔτσι παρατηρεῖται τὸ λεγόμενο «χάσμα τῶν γενεῶν». Ἡ διακριτικὴ παρουσία τους μέσα στὴν οἰκογένεια ἀποπνέει μιὰ εὐχάριστη αἴσθηση ἐλευθερίας γιὰ τὰ παιδιά. Ἀβίαστα καὶ ἀπαλὰ μεταδίδουν στὰ ἐγγονάκια τους πολύτιμες ἀξίες ἀπὸ μιὰ ἄλλη ἐποχή, ἱστορίες καὶ ἀναμνήσεις ἀπὸ τὸ παρελθόν, τὶς ὁποῖες τὰ μικρὰ παιδιὰ σὰν διψασμένη γῆ μὲ μεγάλο ἐνδιαφέρον ἀκοῦνε καὶ ἀποθηκεύουν στὶς ἄδολες καρδούλες τους, ὡς θησαυροὺς ἠθικῶν, θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ῶ ν , ἱστορικῶν καὶ πολιτισμικῶν ἀξιῶν. Ψυχολόγοι καὶ παιδαγωγοὶ καὶ οἰκογενειακοὶ σύμβουλοι τονίζουν πὼς τὰ παιδιὰ ἔχουν ἀνάγκη τοὺς παπποῦδες, σχεδόν, ὅσο καὶ τοὺς γονεῖς τους, γιατὶ ζοῦν καὶ ἔχουν ἐμπειρίες μαζὶ τους ἀσύγκριτες, οἱ ὁποῖες μένουν στὴν ψυχὴ τους ἀνεξίτηλες. Ἀσφαλῶς ὁ ρόλος τους πρὸς τὰ ἐγγονάκια εἶναι διαφορετικός, γι’ αὐτὸ κι ἐκεῖνα ἀπολαμβά- νουν τὶς στιγμὲς μαζὶ τους, τὴν ἀγάπη τους, τὴν ἀνεκτικότητα, τὴν λιγότερο αὐστηρὴ στάση, τὰ παιχνίδια καὶ τὰ χατίρια, τὴν ὑποστήριξη καὶ κατανόηση, τὴ λιγότερη πειθαρχία, τὶς λιχουδιὲς ποὺ δίνονται χωρὶς περιορισμούς. Ὅλα αὐτὰ δημιουργοῦν μιὰ χαλαρὴ στάση καὶ ἄνετη ἀτμόσφαιρα ποὺ τὴ χαίρονται καὶ τὰ παιδιὰ καὶ οἱ παπποῦδες. Ὅμως πολλὲς φορὲς οἱ γονεῖς ἐκφράζουν τὰ παράπονά τους γιὰ τὴ στάση τῶν παιδιῶν τους καὶ τὰ ἀνάμικτα μηνύματα ποὺ δέχονται ἀπὸ τὴ σχέση τους μὲ τοὺς παπποῦδες. Γιατὶ εἶναι ἀλήθεια πὼς ἡ ὑπερβολικὴ ἀγάπη τους κάνει νὰ ἀκολουθοῦν μιὰ διαφορετική, πολλὲς φορές, τακτικὴ καὶ νὰ ἐφαρμόζουν τὴ δικὴ τους ἀγωγὴ ποὺ δὲν εἶναι ὠφέλιμη καὶ πρὸ παντὸς εἶναι ἀντίθετη μ’ ἐκείνη τῶν γονιῶν τους. Αὐτὸ γίνεται γιατὶ ἵσως δὲν μποροῦν νὰ δεχθοῦν ὅτι τὸν πρῶτο λόγο γιὰ τὴν ἀνατροφὴ καὶ ἀγωγὴ τῶν ἐγγονῶν ἔχουν οἱ γονεῖς τους. Ἔτσι αὐτὴ ἡ στάση καὶ συμπεριφορὰ δημιουργεῖ προβλήματα σοβαρὰ τὰ ὁποῖα ἔχουν ἀρνητικὲς συνέπειες καὶ γιὰ τοὺς γονεῖς καὶ γιὰ τὰ ἐγγόνια. Ἐδῶ χρειάζεται νὰ βρεθεῖ ἡ χρυσὴ τομή, νὰ ὑπάρχει κοινὴ γραμμὴ ἀπὸ γονεῖς καὶ παπποῦδες γιὰ νὰ παίρνουν τὰ παιδιὰ ξεκάθαρα μηνύματα. Οἱ γονεῖς νὰ δοῦν μὲ κατανόηση τὸ θέμα καὶ μὲ ἀγάπη καὶ σεβασμὸ νὰ τοὺς βοη- θήσουν νὰ ἀντιληφθοῦν τὸν ρόλο τους καὶ τὰ ὅριά τους, ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἀγωγὴ τῶν παιδιῶν, ἀλλὰ καὶ τὴν παρέμβασή τους στὴ λειτουργία καὶ πορεία τῆς οἰκογένειάς τους. Οἱ παπποῦδες πρέπει νὰ γνωρίζουν καὶ νὰ ἀποδεχθοῦν ὅτι ἡ παρουσία τους στὴν οἰκογένεια τῶν παιδιῶν τους πρέπει νὰ εἶναι διακριτικὴ καὶ προσεγμένη, ὥστε νὰ διαφυλαχθεῖ ἡ ἑνότητα τοῦ ζευγαριοῦ καὶ ἡ ὁμαλὴ συνέχεια τῆς οἰκογένειας. Τότε ἡ σχέση γονιῶν, παππούδων καὶ παιδιῶν θὰ εἶναι ἁρμονικὴ καὶ θὰ διατηρεῖται ἡ ἰσορροπία. Ὁ παπποῦς καὶ ἡ γιαγιὰ θὰ ἀντιδροῦν πιὸ ἤρεμα καὶ πιὸ σοφά∙ δὲν θὰ κάνουν κριτικὴ τῶν παιδιῶν τους, εἰδικὰ μπροστὰ στὰ ἐγγόνια, γιατὶ ἔτσι ἀκυρώνουν τὸν ρόλο τοῦ γονιοῦ. Οἱ γονεῖς μὲ τὴ σειρὰ τους θὰ συμπεριφέρονται μὲ πολὺ σεβασμὸ καὶ ἀγάπη καὶ τὶς τυχὸν ἀστοχίες τῶν παππούδων θὰ τὶς βλέπουν μὲ κατανόηση καὶ μὲ τρόπο καλὸ καὶ μὲ συζήτηση θὰ ὑπενθυμίζουν τὰ ὅρια καὶ τὸν ρόλο τους. Ἔτσι θὰ δημιουργεῖται θετικὸ κλίμα θαυμαστῆς συνεργασίας καὶ θὰ ἀποφεύγονται προβλήματα καὶ καταστάσεις ποὺ σίγουρα θέτουν σὲ σοβαρὸ κίνδυνο τὴν εὔρρυθμη λειτουργία τῆς οἰκογένειας. Μιὰ τέτοια καλὴ ἐπικοινωνία καὶ συνεργασία μόνον ὀφέλη θὰ ἔχει, τὰ ὁποῖα θὰ εἶναι ἀνεκτίμητα σὲ προσωπικό, οἰκογενειακὸ καὶ κοινωνικὸ ἐπίπεδο. Ἔχει ὑποστηριχθεῖ καὶ ἀπὸ ἀνθρωπολογικές, ψυχολογικὲς καὶ κοινωνικὲς μελέτες, πὼς ὅταν σὲ μιὰ οἰκογένεια συμμετέχουν πρόσωπα ἀπὸ τρεῖς ἤ καὶ τέσσερις καμμιὰ φορὰ γενιές, «ἐφόσον βέβαια οἱ σχέσεις μεταξὺ τῶν μελῶν εἶναι ὁμαλὲς καὶ ἀλληλοσυμπληρωματικές», οἱ ἐπιδράσεις εἶναι θετικές. «Τὰ παιδιὰ θὰ ἔχουν τὴ δυνατότητα νὰ ἀντλήσουν γνώσεις καὶ ἐμπειρίες ἀπὸ διαφορετικὲς γενιές, νὰ αἰσθανθοῦν λιγότερο ἀπομονωμένα, νὰ ἀναπτύξουν περισσότερες στενὲς συναισθηματικὲς ἐπαφὲς ποὺ θὰ ἐμπλουτήσουν τὸν ψυχικὸ τους κόσμο». Θὰ ἔχουν ἔτσι ἕναν ὁλόκληρο θησαυρὸ γιὰ νὰ κληροδοτήσουν στὰ παιδιὰ καὶ στὰ ἐγγόνια τους. Τὰ τελευταῖα χρόνια δυστυχῶς καὶ στὴ χώρα μας τὴν Ὀρθόδοξη μὲ τὴν ἐπικράτηση τῆς λεγόμενης πυρηνικῆς οἰκογένειας καὶ τὴν αὐτονόμιση τῶν νέων ζευγαριῶν ἡ τρίτη ἡλικία, ὁ παπποῦς καὶ ἡ γιαγιά, ἀπουσιάζει ἀπὸ τὸ σπίτι. Παλιότερα γερνοῦσαν καὶ πέθαιναν στὸ σπίτι ποὺ μεγάλωσαν τὰ παιδιὰ τους, τριγυρισμένοι ἀπὸ τὰ παιδιὰ τους μέσα σὲ μιὰ ζεστὴ πατριαρχικὴ οἰκογένεια ποὺ τὰ παιδιὰ ζοῦσαν μαζὶ μὲ τοὺς γονεῖς. Σήμερα κάθε οἰκογένεια ζεῖ στὸ δικὸ της σπίτι ποὺ βρίσκεται μακριὰ ἀπὸ τὸ πατρικό. Ἡ ἀπουσία τους ἀπὸ τὴν οἰκογένεια μείωσε τὸν σεβασμὸ τῶν παιδιῶν πρὸς τοὺς γέροντες. Ἡ σύγχρονη γενιὰ δὲν γνωρίζει ἀπὸ κοντὰ τὴν τρίτη ἡλικία∙ τὴ βλέπει μόνο στὸν δρόμο καὶ στὰ Ἱδρύματα, ὡς μιὰ «ἄχρηστη γενεά» γι’ αὐτό, «ὑποτιμήθηκε ὁ ρόλος τοῦ παπποῦ καὶ τῆς γιαγιᾶς καὶ ἡ συνδρομὴ τῆς εὐρύτερης οἰκογένειας». Εἶναι καιρὸς νὰ συνειδητοποιήσουμε αὐτό ποὺ μᾶς ἐπιτάσσει ἡ Ἑλληνορθό- δοξη κουλτούρα μας, νὰ γυρίσουμε στὶς πνευματικὲς μας ρίζες. Νὰ ἐπαναπροσδιορίσουμε τὴν πορεία μας, γιὰ νὰ μπορέσουμε νὰ βροῦμε τὴν οἰκογενειακὴ ἰσορροπία καὶ γαλήνη. Γιὰ νὰ γίνει τὸ σπίτι μας ζεστὸ καὶ χαρούμενο, ὅπου ὅλοι θ’ ἀναπαύονται καὶ θὰ γεύονται τοὺς καρποὺς τῆς «κατ’ οἴκον» Ἐκκλησίας. Μὲ τὴν προσευχὴ καὶ τὴν σύνδεση μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ μυστηριακὴ ζωὴ ἡ οἰκογενειακὴ ἑστία θὰ γίνεται ἐργαστήριο ἁγιότητος μὲ βασικὸ στόχο καὶ σκοπὸ τὴ θέωση, τὸν ἁγιασμό.
1 Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Ε. Π. Ε., 8, , Ἐκδ. Γρηγό- ριος Παλαμᾶς, Θεσσαλονίκη 1983, 72 -76.
2. Ὅπ. π. ΠΕ, Ε. Π. Ε., 14, 668 – 670.
3. Γ. Παϊσίου Λόγοι, Δ΄, Οἰκογενειακὴ ζωή, Σου- ρωτὴ Θεσσαλονίκης, 2002, σσ. 141 – 142.
4. Ὅπ. π. , σσ. 140.
5. Β΄ Τιμ. 1, 3 – 5.
6. Β΄ Τιμ. 3, 15.
7. Μ. Βασιλείου, Ε. Π. Ε., 3, Ἐπιστολὴ 214, Ἐκδ. Γρηγόριος Παλαμᾶς, Θεσσαλονίκη 1973, σσ. 170.
8. Στυλιανοῦ Γ. Παπαδόπουλου, Ἡ ζωὴ ἑνὸς Με- γάλου, Ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθήνα 1988, σσ. 22 – 24 καί π. Βασιλείου Καλλιακμάνη, ἐφ. Μακεδονίας τῆς Θεσ/νίκης, 31 Ὀκτ. 2013,
9. Στ. Γ. Παπαδόπουλου, ὅπ. π.
θεολόγου
Ε ἶναι ἀντικειμενικὰ παραδεκτὸ πὼς ἡ παρουσία τοῦ παπποῦ καὶ τῆς γιαγιᾶς μέσα στὸ σπίτι εἶναι σημαντικὴ καὶ ὠφέλιμη καὶ γιὰ τὰ παιδιὰ καὶ γιὰ τὰ ἐγγόνια. Μπορεῖ νὰ μὴν μένουν στὴν ἴδια στέγη, ἀλλὰ εἶναι χρέος ἱερὸ ἡ φροντίδα τῶν παιδιῶν πρὸς τοὺς γονεῖς. Εἶναι ἐντολὴ τοῦ Θεοῦ ἡ τιμὴ καὶ ὁ σεβασμὸς πρὸς τοὺς γονεῖς. Ὁ Θεάνθρωπος Ἰησοῦς Χριστὸς καυτηριάζει τὴν ἀλλοίωση ποὺ ἐπέφεραν σ’ αὐτὴ τὴν ἐντολὴ οἱ Ἰουδαῖοι καὶ ἐπέτρεπαν τὴν ἀδιαφορία πρὸς τοὺς γονεῖς. Ἡ «τρίτη ἡλικία» χρειάζεται στοργὴ καὶ συμπαράσταση∙ εἶναι ἱερὸ καθῆκον τῶν παιδιῶν, καθῆκον ποὺ δὲν ἐπιβάλλεται καὶ ἀπαιτεῖται, ἀλλὰ πηγάζει αὐθόρ- μητα ἀπὸ τὶς καρδιὲς τῶν παιδιῶν πρὸς τοὺς γονεῖς. Ἡ ἐκπλήρωση τοῦ ἱεροῦ αὐτοῦ καθήκοντος ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν πνευματικὴ ὑποδομὴ καὶ παράδοση τῶν κοινωνιῶν καὶ τῶν παιδιῶν. Στὶς παλιότερες ἐποχὲς ὁ σεβασμός, ἡ τιμή, ἡ στοργὴ καὶ ἡ φροντίδα γιὰ τοὺς γονεῖς ἦταν αὐτονόητα. Οἱ γονεῖς ἦταν τὰ ἱερὰ κειμήλια ποὺ ἄξιζαν κάθε τιμὴ καὶ σεβασμό. Ἀργότερα κηρύγματα καὶ συνθήματα αὐτονομίας ἐπηρρέασαν τοὺς νέους καὶ θεώρησαν τοὺς γονεῖς ἐμπόδιο στὴν πορεία τῆς ζωῆς τους μὲ ἀρνητικὴ συνέπεια τὴν ἐπίδειξη ἀδιαφορίας πρὸς αὐτούς. Εἶναι γνωστὰ τὰ ἀποτελέσματα τῆς τακτικῆς αὐτῆς καὶ γιὰ τοὺς γέροντες γονεῖς καὶ γιὰ τὰ παιδιὰ καὶ γιὰ τὰ ἐγγόνια. Σὲ οἰκογένειες ὅμως μὲ χριστιανικὲς ἀρχὲς καὶ ἀξίες τέτοιες πρακτικὲς δὲν ταιριάζουν. Ἡ φροντίδα καὶ ὁ σεβασμὸς πρὸς τοὺς γέροντες γονεῖς εἶναι ἱερὸ καθῆκον. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος γράφει σχετικά: «Σφόδρα ὁ Θεὸς βούλεται τοὺς τεκόντας τιμᾶσθαι παρὰ τῶν τεχθέντων» (1) ,(ὁ Θεὸς θέλει πάρα πολὺ νὰ τιμῶνται οἱ γονεῖς ἀπὸ τὰ τέκνα). Καὶ συνεχίζει ὁ ἱερὸς πατήρ: «Αὐτὸς (ὁ Κύριος) παρατίθεται τὴν μητέρα αὐτοῦ τῷ μαθητῇ, παιδεύων ἡμᾶς μέχρι ἐσχάτης ἀναπνοῆς πᾶσαν ποιεῖσθαι ἐπιμέλειαν τῶν γεγεννηκότων» (2) ,(Αὐτὸς (ὁ Κύριος) ἀναθέτει τὴν μητέρα του εἰς τὸν μαθητὴν του, διδάσκων ἡμᾶς ὅτι πρέπει μέχρι τὴν τελευταίαν πνοὴν νὰ καταβάλλωμεν κάθε φροντίδα διὰ τοὺς γονεῖς μας). Γιὰ τόν σεβασμὸ τῶν τέκνων πρὸς τοὺς γονεῖς γράφει καὶ ὁ Γέροντας Παΐσιος «ἔχει μεγάλη εὐλογία ἀπὸ τὸν Θεὸ ὅποιος κοιτάζει τοὺς γονεῖς του. Μοῦ εἶπε μιὰ μέρα ἕνας νεαρὸς οἰκογενειάρχης «Γέροντα, σκέφτομαι στὸ σπίτι ποὺ θὰ χτίσω, νὰ κάνω στὸν κάτω ὄροφο δύο διαμερισματάκια γιὰ τοὺς γονεῖς καὶ τὰ πεθερικὰ μου». Πόσο μὲ συγκίνησε! Πό- σες εὐχὲς τοῦ ἔδωσα!» (3) . Ἀντίθετα, «ὅσοι δὲ νιώθουν αὐτὸ τὸ χρέος πρὸς τοὺς γονεῖς τους, θὰ κριθοῦν ἀπὸ τὸν Θεὸ ὡς ἄδικοι καὶ ἀχάριστοι» (4) . Ἡ συνύπαρξη, συνοδοιπορεία τῶν παππούδων, παιδιῶν καὶ ἐγγονῶν ἔχει πρῶτα καὶ κύρια τὴν εὐλογία τοῦ Θεοῦ καὶ πολλὲς ἄλλες καὶ ποικίλες ὠφέλειες. Ὁ παπποὺς καὶ ἡ γιαγιά εἶναι φορεῖς τῆς πολιτιστικῆς καὶ ἱστορικῆς παράδοσης. Αὐτοί, ὡς πιστοὶ θεματοφύλακες, διαθέτουν τὸν χρόνο καὶ τὴ διάθεση νὰ μάθουν στὰ ἐγγόνια τους τὶς ρίζες τῆς οἰκογένειας, τὶς ἄρχὲς καὶ τὶς παραδόσεις τοῦ τόπου, τὰ ἤθη καὶ τὰ ἔθιμα, τὶς ἱστορίες καὶ τὰ παραμύθια. Καὶ ἔτσι νὰ ὑπάρχει μία ὁμαλή, φυσιολογικὴ συνέχεια τῶν γενεῶν, δεμένη μὲ τὶς πνευματικὲς ρίζες, «ἔχουν περισσότερο χρόνο νὰ διηγοῦνται ἱστορίες ἀπὸ τὸ παρελθὸν καὶ νὰ βοηθήσουν τὰ ἐγγονάκια νὰ δημιουργήσουν μιὰ αἴσθηση τῆς οἰκογενειακῆς τους ταυτότητας καὶ παράδοσης». Τονίζεται συνήθως ἡ ἀναγκαιότητα τῆς παρουσίας τους στὸ σπίτι γιὰ τὴ φύλαξη καὶ φροντίδα τῶν μικρῶν παιδιῶν – ἐγγονῶν, ὅμως εἶναι ἐξίσου μεγάλη καὶ ἡ προσφορὰ τους στὴν ἀγωγὴ καὶ διάπλαση τοῦ χαρακτήρα τους. Μὲ τὴν ἁγία τους ζωὴ καὶ τὸ φωτεινὸ παράδειγμά τους τὰ ὁδηγοῦν στὸν δρόμο τοῦ Θεοῦ. Ὁ Ἀπ. Παῦλος μνημονεύει καὶ τονίζει τὴν ἀγάπη τῆς γιαγιᾶς τοῦ Ἀπ. Τιμοθέου, Λωΐδας καὶ τῆς μητέρας του Εὐνίκης (5) χάρη στὶς ὁποῖες διδάχθηκε «ἀπὸ βρέφους τὰ ἱερὰ γράμματα»(6) . Ὁ Μέγας Βασίλειος μνημονεύοντας τὴ γιαγιὰ του γράφει: «Μακρίναν λέγω τὴν περιβόητον παρ’ ἧς ἐδιδάχθημεν τὰ τοῦ μακαριωτάτου Γρηγορίου ρήματα»(7) . Ἡ γιαγιὰ Μακρίνα μετάγγισε πνεῦμα ζωῆς στὰ ἐγγόνια της. Μετέ- δωσε τὴν ἐμπειρία ποὺ ἄντλησε ἀπ’ τὸν Ἅγιο Γρηγόριο Νεο- καισαρείας τὸν θαυματουργό (8). Τὸ σημαντικὸ καὶ σπουδαῖο ρόλο τῆς γιαγιᾶς Μακρίνας τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καὶ τὴ σχέση της μὲ τὰ ἔγγόνια της παρουσιάζει πολὺ ὅμορφα ὁ μακαριστὸς καθηγητὴς Στ. Παπαδόπουλος: «Ἡ Μακρίνα, ἡ γιαγιὰ δηλαδὴ τοῦ Μ. Βασιλείου, ἦταν ἡ μεγάλη μορφὴ ποὺ ἐπηρρέασε καὶ κυριολεκτικὰ διαμόρφωσε τρεῖς γενεὲς στὴν οἰκογένεια… Ἡ διδασκαλία καὶ ἡ θεολογία τῆς γερόντισσας Μακρίνας ἦταν οἱ μνῆμες, ἱστορίες τῆς πρώτης Ἐκκλησίας τοῦ Πόντου, ἀγῶνες καὶ κακουχίες γιὰ τὴν πίστη… Ἡ διδαχὴ τῆς γερόντισσας… κάτι σὰν πυξίδα, σὰν δείκτης ἀληθείας, κάτι σὰν αἴτιο ἱσορρο- πίας»(9) . Οἱ οἰκογένειες ποὺ ἔχουν στὸ σπίτι τὸν παπποῦ καὶ τὴ γιαγιὰ ἔχουν μιὰ ἱεραρχικὴ δομὴ (παπποὺς – πατέρας – γιός). Ὅταν λείπει αὐτὴ ἡ ἱεραρχικὴ δομὴ δὲν κατορθώνουν, συνήθως, νὰ συνεννοηθοῦν πατέρας καὶ γιός, μάννα καὶ κόρη καὶ ἔτσι παρατηρεῖται τὸ λεγόμενο «χάσμα τῶν γενεῶν». Ἡ διακριτικὴ παρουσία τους μέσα στὴν οἰκογένεια ἀποπνέει μιὰ εὐχάριστη αἴσθηση ἐλευθερίας γιὰ τὰ παιδιά. Ἀβίαστα καὶ ἀπαλὰ μεταδίδουν στὰ ἐγγονάκια τους πολύτιμες ἀξίες ἀπὸ μιὰ ἄλλη ἐποχή, ἱστορίες καὶ ἀναμνήσεις ἀπὸ τὸ παρελθόν, τὶς ὁποῖες τὰ μικρὰ παιδιὰ σὰν διψασμένη γῆ μὲ μεγάλο ἐνδιαφέρον ἀκοῦνε καὶ ἀποθηκεύουν στὶς ἄδολες καρδούλες τους, ὡς θησαυροὺς ἠθικῶν, θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ῶ ν , ἱστορικῶν καὶ πολιτισμικῶν ἀξιῶν. Ψυχολόγοι καὶ παιδαγωγοὶ καὶ οἰκογενειακοὶ σύμβουλοι τονίζουν πὼς τὰ παιδιὰ ἔχουν ἀνάγκη τοὺς παπποῦδες, σχεδόν, ὅσο καὶ τοὺς γονεῖς τους, γιατὶ ζοῦν καὶ ἔχουν ἐμπειρίες μαζὶ τους ἀσύγκριτες, οἱ ὁποῖες μένουν στὴν ψυχὴ τους ἀνεξίτηλες. Ἀσφαλῶς ὁ ρόλος τους πρὸς τὰ ἐγγονάκια εἶναι διαφορετικός, γι’ αὐτὸ κι ἐκεῖνα ἀπολαμβά- νουν τὶς στιγμὲς μαζὶ τους, τὴν ἀγάπη τους, τὴν ἀνεκτικότητα, τὴν λιγότερο αὐστηρὴ στάση, τὰ παιχνίδια καὶ τὰ χατίρια, τὴν ὑποστήριξη καὶ κατανόηση, τὴ λιγότερη πειθαρχία, τὶς λιχουδιὲς ποὺ δίνονται χωρὶς περιορισμούς. Ὅλα αὐτὰ δημιουργοῦν μιὰ χαλαρὴ στάση καὶ ἄνετη ἀτμόσφαιρα ποὺ τὴ χαίρονται καὶ τὰ παιδιὰ καὶ οἱ παπποῦδες. Ὅμως πολλὲς φορὲς οἱ γονεῖς ἐκφράζουν τὰ παράπονά τους γιὰ τὴ στάση τῶν παιδιῶν τους καὶ τὰ ἀνάμικτα μηνύματα ποὺ δέχονται ἀπὸ τὴ σχέση τους μὲ τοὺς παπποῦδες. Γιατὶ εἶναι ἀλήθεια πὼς ἡ ὑπερβολικὴ ἀγάπη τους κάνει νὰ ἀκολουθοῦν μιὰ διαφορετική, πολλὲς φορές, τακτικὴ καὶ νὰ ἐφαρμόζουν τὴ δικὴ τους ἀγωγὴ ποὺ δὲν εἶναι ὠφέλιμη καὶ πρὸ παντὸς εἶναι ἀντίθετη μ’ ἐκείνη τῶν γονιῶν τους. Αὐτὸ γίνεται γιατὶ ἵσως δὲν μποροῦν νὰ δεχθοῦν ὅτι τὸν πρῶτο λόγο γιὰ τὴν ἀνατροφὴ καὶ ἀγωγὴ τῶν ἐγγονῶν ἔχουν οἱ γονεῖς τους. Ἔτσι αὐτὴ ἡ στάση καὶ συμπεριφορὰ δημιουργεῖ προβλήματα σοβαρὰ τὰ ὁποῖα ἔχουν ἀρνητικὲς συνέπειες καὶ γιὰ τοὺς γονεῖς καὶ γιὰ τὰ ἐγγόνια. Ἐδῶ χρειάζεται νὰ βρεθεῖ ἡ χρυσὴ τομή, νὰ ὑπάρχει κοινὴ γραμμὴ ἀπὸ γονεῖς καὶ παπποῦδες γιὰ νὰ παίρνουν τὰ παιδιὰ ξεκάθαρα μηνύματα. Οἱ γονεῖς νὰ δοῦν μὲ κατανόηση τὸ θέμα καὶ μὲ ἀγάπη καὶ σεβασμὸ νὰ τοὺς βοη- θήσουν νὰ ἀντιληφθοῦν τὸν ρόλο τους καὶ τὰ ὅριά τους, ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἀγωγὴ τῶν παιδιῶν, ἀλλὰ καὶ τὴν παρέμβασή τους στὴ λειτουργία καὶ πορεία τῆς οἰκογένειάς τους. Οἱ παπποῦδες πρέπει νὰ γνωρίζουν καὶ νὰ ἀποδεχθοῦν ὅτι ἡ παρουσία τους στὴν οἰκογένεια τῶν παιδιῶν τους πρέπει νὰ εἶναι διακριτικὴ καὶ προσεγμένη, ὥστε νὰ διαφυλαχθεῖ ἡ ἑνότητα τοῦ ζευγαριοῦ καὶ ἡ ὁμαλὴ συνέχεια τῆς οἰκογένειας. Τότε ἡ σχέση γονιῶν, παππούδων καὶ παιδιῶν θὰ εἶναι ἁρμονικὴ καὶ θὰ διατηρεῖται ἡ ἰσορροπία. Ὁ παπποῦς καὶ ἡ γιαγιὰ θὰ ἀντιδροῦν πιὸ ἤρεμα καὶ πιὸ σοφά∙ δὲν θὰ κάνουν κριτικὴ τῶν παιδιῶν τους, εἰδικὰ μπροστὰ στὰ ἐγγόνια, γιατὶ ἔτσι ἀκυρώνουν τὸν ρόλο τοῦ γονιοῦ. Οἱ γονεῖς μὲ τὴ σειρὰ τους θὰ συμπεριφέρονται μὲ πολὺ σεβασμὸ καὶ ἀγάπη καὶ τὶς τυχὸν ἀστοχίες τῶν παππούδων θὰ τὶς βλέπουν μὲ κατανόηση καὶ μὲ τρόπο καλὸ καὶ μὲ συζήτηση θὰ ὑπενθυμίζουν τὰ ὅρια καὶ τὸν ρόλο τους. Ἔτσι θὰ δημιουργεῖται θετικὸ κλίμα θαυμαστῆς συνεργασίας καὶ θὰ ἀποφεύγονται προβλήματα καὶ καταστάσεις ποὺ σίγουρα θέτουν σὲ σοβαρὸ κίνδυνο τὴν εὔρρυθμη λειτουργία τῆς οἰκογένειας. Μιὰ τέτοια καλὴ ἐπικοινωνία καὶ συνεργασία μόνον ὀφέλη θὰ ἔχει, τὰ ὁποῖα θὰ εἶναι ἀνεκτίμητα σὲ προσωπικό, οἰκογενειακὸ καὶ κοινωνικὸ ἐπίπεδο. Ἔχει ὑποστηριχθεῖ καὶ ἀπὸ ἀνθρωπολογικές, ψυχολογικὲς καὶ κοινωνικὲς μελέτες, πὼς ὅταν σὲ μιὰ οἰκογένεια συμμετέχουν πρόσωπα ἀπὸ τρεῖς ἤ καὶ τέσσερις καμμιὰ φορὰ γενιές, «ἐφόσον βέβαια οἱ σχέσεις μεταξὺ τῶν μελῶν εἶναι ὁμαλὲς καὶ ἀλληλοσυμπληρωματικές», οἱ ἐπιδράσεις εἶναι θετικές. «Τὰ παιδιὰ θὰ ἔχουν τὴ δυνατότητα νὰ ἀντλήσουν γνώσεις καὶ ἐμπειρίες ἀπὸ διαφορετικὲς γενιές, νὰ αἰσθανθοῦν λιγότερο ἀπομονωμένα, νὰ ἀναπτύξουν περισσότερες στενὲς συναισθηματικὲς ἐπαφὲς ποὺ θὰ ἐμπλουτήσουν τὸν ψυχικὸ τους κόσμο». Θὰ ἔχουν ἔτσι ἕναν ὁλόκληρο θησαυρὸ γιὰ νὰ κληροδοτήσουν στὰ παιδιὰ καὶ στὰ ἐγγόνια τους. Τὰ τελευταῖα χρόνια δυστυχῶς καὶ στὴ χώρα μας τὴν Ὀρθόδοξη μὲ τὴν ἐπικράτηση τῆς λεγόμενης πυρηνικῆς οἰκογένειας καὶ τὴν αὐτονόμιση τῶν νέων ζευγαριῶν ἡ τρίτη ἡλικία, ὁ παπποῦς καὶ ἡ γιαγιά, ἀπουσιάζει ἀπὸ τὸ σπίτι. Παλιότερα γερνοῦσαν καὶ πέθαιναν στὸ σπίτι ποὺ μεγάλωσαν τὰ παιδιὰ τους, τριγυρισμένοι ἀπὸ τὰ παιδιὰ τους μέσα σὲ μιὰ ζεστὴ πατριαρχικὴ οἰκογένεια ποὺ τὰ παιδιὰ ζοῦσαν μαζὶ μὲ τοὺς γονεῖς. Σήμερα κάθε οἰκογένεια ζεῖ στὸ δικὸ της σπίτι ποὺ βρίσκεται μακριὰ ἀπὸ τὸ πατρικό. Ἡ ἀπουσία τους ἀπὸ τὴν οἰκογένεια μείωσε τὸν σεβασμὸ τῶν παιδιῶν πρὸς τοὺς γέροντες. Ἡ σύγχρονη γενιὰ δὲν γνωρίζει ἀπὸ κοντὰ τὴν τρίτη ἡλικία∙ τὴ βλέπει μόνο στὸν δρόμο καὶ στὰ Ἱδρύματα, ὡς μιὰ «ἄχρηστη γενεά» γι’ αὐτό, «ὑποτιμήθηκε ὁ ρόλος τοῦ παπποῦ καὶ τῆς γιαγιᾶς καὶ ἡ συνδρομὴ τῆς εὐρύτερης οἰκογένειας». Εἶναι καιρὸς νὰ συνειδητοποιήσουμε αὐτό ποὺ μᾶς ἐπιτάσσει ἡ Ἑλληνορθό- δοξη κουλτούρα μας, νὰ γυρίσουμε στὶς πνευματικὲς μας ρίζες. Νὰ ἐπαναπροσδιορίσουμε τὴν πορεία μας, γιὰ νὰ μπορέσουμε νὰ βροῦμε τὴν οἰκογενειακὴ ἰσορροπία καὶ γαλήνη. Γιὰ νὰ γίνει τὸ σπίτι μας ζεστὸ καὶ χαρούμενο, ὅπου ὅλοι θ’ ἀναπαύονται καὶ θὰ γεύονται τοὺς καρποὺς τῆς «κατ’ οἴκον» Ἐκκλησίας. Μὲ τὴν προσευχὴ καὶ τὴν σύνδεση μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ μυστηριακὴ ζωὴ ἡ οἰκογενειακὴ ἑστία θὰ γίνεται ἐργαστήριο ἁγιότητος μὲ βασικὸ στόχο καὶ σκοπὸ τὴ θέωση, τὸν ἁγιασμό.
1 Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Ε. Π. Ε., 8, , Ἐκδ. Γρηγό- ριος Παλαμᾶς, Θεσσαλονίκη 1983, 72 -76.
2. Ὅπ. π. ΠΕ, Ε. Π. Ε., 14, 668 – 670.
3. Γ. Παϊσίου Λόγοι, Δ΄, Οἰκογενειακὴ ζωή, Σου- ρωτὴ Θεσσαλονίκης, 2002, σσ. 141 – 142.
4. Ὅπ. π. , σσ. 140.
5. Β΄ Τιμ. 1, 3 – 5.
6. Β΄ Τιμ. 3, 15.
7. Μ. Βασιλείου, Ε. Π. Ε., 3, Ἐπιστολὴ 214, Ἐκδ. Γρηγόριος Παλαμᾶς, Θεσσαλονίκη 1973, σσ. 170.
8. Στυλιανοῦ Γ. Παπαδόπουλου, Ἡ ζωὴ ἑνὸς Με- γάλου, Ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθήνα 1988, σσ. 22 – 24 καί π. Βασιλείου Καλλιακμάνη, ἐφ. Μακεδονίας τῆς Θεσ/νίκης, 31 Ὀκτ. 2013,
9. Στ. Γ. Παπαδόπουλου, ὅπ. π.
http://www.enromiosini.gr