Οι πανοπλίες των Βυζαντινών είναι άγνωστες στο ευρύ κοινό και αυτό
διότι δεν υπάρχουν αρκετά αρχαιολογικά ευρήματα ικανά για να επιτρέψουν
μία εύκολη και άμεση ανακατασκευή της αρχικής μορφής τους. Παρόλα αυτά,
εύκολα κάποιος μπορεί να τις θαυμάσει στις αγιογραφίες των Ορθόδοξων
Εκκλησιών καθώς και σε άλλες μορφές θρησκευτικής τέχνης, π.χ. ανάγλυφα,
είδη διακόσμησης κλπ.
Όπως συνέβη και στην περίπτωση των Μοναρχών των Ελληνιστικών βασιλείων ,
οι Αυτοκράτορες της Ρωμαϊκής και εν συνεχεία της Ανατολικής Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας μπορούσαν να περάσουν στην σφαίρα της θεοποίησης /
αγιοποίησης / θρύλου μονάχα μέσω ένοπλων συγκρούσεων και νικηφόρων
αγώνων. Η αθανασία τους έπρεπε να κερδηθεί επάξια διαμέσου πετυχημένων
εκστρατειών. Η μεταφυσική αυτή εκφράστηκε ήδη στην τέχνη των
Ελληνιστικών χρόνων με την κοσμική και θρησκευτική απεικόνιση
αρματωμένων Βασιλέων γεγονός που συνεχίστηκε σχεδόν απαράλλαχτα και στην
Ρωμαϊκή και στην Βυζαντινή περίοδο.
Οι πανοπλίες των Ορθόδοξων Στρατιωτικών Αγίων αντανακλούν ακριβώς την
δύναμη των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων, το αήττητο του Βυζαντινού στρατού,
την μεγαλοπρέπεια της Αυτοκρατορίας, τον θρίαμβο των Νικών, τις Ρωμαϊκές
στρατιωτικές αρετές (virtus invicta, virtus perpetua, auctoritas,
dignitas, virtus, pietas), την Θεϊκή προστασία/Πρόνοια. Μέχρι σήμερα δεν
έχει ευρεθεί κάποιο εγχειρίδιο που να περιγράφει την ακριβή κατασκευή
Βυζαντινών πανοπλιών (γνωστών και με το όνομα «Κλιβάνια» ), έτσι λοιπόν
δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τον ακριβή τρόπο κατασκευής τους.
Αναφορές σε Βυζαντινές πανοπλίες επισημαίνονται στις κάτωθι πραγματείες :
Στο «Στρατηγικόν» του Μαυρίκιου στα τέλη του 6ου αιώνα.
Στα «Τακτικά» του Λέοντα του Σοφού γραμμένο γύρω στα 905
Στη «Συλλογή Τακτικών» γραμμένο την εποχή του Κωνσταντίνου του Πορφυρογένητου, την περίοδο 950-960
Στο πολύ σημαντικό «Στρατηγικὴ ἔκθεσις καὶ σύνταξις Νικηφόρου δεσπότου» το οποίο αποδίδεται στον Νικηφόρο Β Φωκά, γραμμένο την περίοδο 963-969
Στα «Τακτικά», γραμμένο από τον πιο άξιο στρατηγό του Βασιλείου Β΄, Νικηφόρο Ουρανό γύρω στα 1000
Στην «Αλεξιάδα» της Άννας Κομνηνής στο οποίο περιγράφονται οι πολεμικές συγκρούσεις της περιόδου 1081-1118
Στα «Τακτικά» του Λέοντα του Σοφού γραμμένο γύρω στα 905
Στη «Συλλογή Τακτικών» γραμμένο την εποχή του Κωνσταντίνου του Πορφυρογένητου, την περίοδο 950-960
Στο πολύ σημαντικό «Στρατηγικὴ ἔκθεσις καὶ σύνταξις Νικηφόρου δεσπότου» το οποίο αποδίδεται στον Νικηφόρο Β Φωκά, γραμμένο την περίοδο 963-969
Στα «Τακτικά», γραμμένο από τον πιο άξιο στρατηγό του Βασιλείου Β΄, Νικηφόρο Ουρανό γύρω στα 1000
Στην «Αλεξιάδα» της Άννας Κομνηνής στο οποίο περιγράφονται οι πολεμικές συγκρούσεις της περιόδου 1081-1118
Οι Βυζαντινοί είχαν μία έμφυτη προτίμηση στην κατασκευή σύνθετων επιβλητικών Θωράκων, το δέρμα και το μέταλλο ήταν τα δύο βασικά στοιχεία των Κλιβανίων. Οι βασικοί τύποι Κλιβανίων κατά την περίοδο του 10ου και 11ου αιώνα μ.Χ ήταν οι εξής :
Φολιδωτά Κλιβάνια
Αλυσοθώρακες ή Λορίκια
Εφαπλωματοποιημένα
Mυώδη Θωράκια
Ελασματοειδή
Αλυσοθώρακες ή Λορίκια
Εφαπλωματοποιημένα
Mυώδη Θωράκια
Ελασματοειδή
Ο συνδυασμός των παραπάνω τύπων πανοπλιών έχει σαν αποτέλεσμα την παραγωγή μεγάλης ποικιλίας αμυντικού οπλισμού. Ένας βαριά εξοπλισμένος Βυζαντινός Κατάφρακτος ήταν σχεδόν άτρωτος από εχθρικές προσβολές.
Τα έργα του
Πανοπλία με ελάσματα και δερμάτινα παραπετάσματα
11ου μ.X.
Κλιβάνιο
του Αγίου Θεόδωρου του Στρατηλάτη, σύνθετης κατασκευής με ελάσματα. Η
αναπαραγωγή της πανοπλίας βασίστηκε σε αγιογραφία του 11ου αιώνα από το
Μοναστήρι του Οσίου Λουκά του Στειριώτη (Βοιωτία). Βρίσκεται στην
Βορειοδυτική πλευρά του Καθολικού της Μονής.
Κλιβανιο με μεταλλικες φολιδες
11ου μ.X.
Η εν λόγω αναπαραγωγή βασίστηκε σε αγιογραφία που απεικονίζει τους
Αγίους Γεώργιο και Θεόδωρο και χρονολογείται στο πρώτο μισό του 11ου
αιώνος. Η αγιογραφία βρίσκεται στην Εκκλησία του "Αγίου Νικολάου της
Στέγης", στην περιοχή της Κακοπετριάς στην Κύπρο.
Κλιβάνιο με ευμεγέθη πέταλα
11ου μ.X.
Βασισμένο στην Μινιατούρα folio 213v, από το επονομαζόμενο χειρόγραφο
του Σκυλιτζή (Madrid Skylitzes). Η μινιατούρα αναπαριστά το επεισόδιο
του Γιώργου Μανιάκη με τον Στέφανο μετά την μάχη της Τroina στην
Σικελία. Η πανοπλία αυτή ήταν προορισμένη να φέρεται από ανώτερους
αξιωματικούς.
Kλιβάνιο του Αγίου Νεστορίου
11ου μ.X.
Πειραματική ανακατασκευή του Κλιβανίου του Αγίου Νεστορίου, βασισμένο
σε τοιχογραφία από την Εκκλησία του Αγίου Νικολάου, Καστοριά. Για την
κατασκευή της θωράκισης έχουν χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά φυσικά υλικά
όπως δέρμα, μπρούτζινα και χάλκινα ελάσματα.
Αποτελείται
από τον θώρακα του κορμού, τα αποσπώμενα μανίκια και τα «κρεμάσματα»,
δηλαδή το παραπέτασμα που καλύπτει την βουβωνική χώρα και το άνω μέρος
των μηρών. Πάνω από 300 ελάσματα χαλκού και μπρούτζου τοποθετημένα
εναλλάξ με πριτσίνια πανω σε δερμάτινες ζώνες δημιουργούν ένα ανθεκτικό
και ευκίνητο εξωσκελετό ικανό να προστατεύσει αποτελεσματικά τον
πολεμιστή.
Μπρούτζινες επωμίδες διακομισμένες με μπρούτζινους σταυρούς καλύπτουν
την περιοχή των ώμων συνδέοντας τα δύο μανίκια με το κύριο κορμό
διαμέσου συστήματος λουριών και αγγράφων. Μπρούτζινες χειροποίητες
Βυζαντινές αγγράφες επίσης χρησιμοποιούνται για την ασφάλιση του κορμού
της πανοπλίας αλλά και της ζώνης των κρεμασμάτων που τυλίγεται γύρω από
την μέση του πολεμιστή, κάτω από την πανοπλία.
Η χρήση κλιβανίου απαιτεί την εφαρμογή εσωτερικά εφαπλωματοποιημένου
καμβαδίου το οποίο προστατεύει το σώμα του πολεμιστή από κραδασμούς και
εκδορές. Χαρακτηριστικό τεχνικό γνώρισμα του θώρακα είναι ότι όλες οι
ζώνες δέρματος-ελασμάτων συγκρατούνται μεταξύ τους μονάχα με δερμάτινα
κορδόνια. Μεταξύ καμβαδίου και κλιβανίου είναι δυνατή η ύπαρξη
αλυσοθώρακα. Η θωράκιση είναι κατάλληλη και για χρήση από ιππικό.
Σημείωση "Βυζαντινών Ιστορικά"
Ευχαριστώ
το Δημήτρη Κατσίκη για την άδεια δημοσίευσης της εξαιρετικής εργασίας
του. Το σύνολο του έργου του καλλιτέχνη, που περιλαμβάνει θέματα και από
την αρχαία ιστορία, μπορείτε να το δείτε στη
σελίδα http://www.hellenicarmors.gr