Ποιά είναι τα συναισθήματα ενός βυζαντινού αυτοκράτορα όταν αντικρύζει τα ερείπια μιας αρχαίας ελληνική πόλης;
Ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρις,
αυτοκράτορας της Νίκαιας, βασίλεψε μόνο τέσσερα χρόνια (1254-1258), και
πέθανε σε ηλικία μόλις 36 ετών. Είχε μεγάλη κλασική παιδεία και
μολονότι έζησε λίγο, ωστόσο άφησε σημαντικό συγγραφικό έργο και επίσης
πολυάριθμες επιστολές. Ο Θεόδωρος Β΄ είναι
από τους Βυζαντινούς που μιλούν ξεκάθαρα για τους αρχαίους Έλληνες ως
προγόνους των Βυζαντινών, με άλλα λόγια αντιλαμβάνεται τους Βυζαντινούς
ως Έλληνες μέσα στη διαδρομή της ιστορίας. Είναι χαρακτηριστικό
ότι αναφέρεται στους ‘Ελληνες της εποχής του, τους οποίους ξεχωρίζει από
τους άλλους γειτονικούς τους λαούς. Γράφει σε μία τους επιστολή: «Κινεῖται γὰρ ἡ ἔχθρα τῷ πλήθει καὶ τὰ ἔθνη μάχεται καθ’ ἡμῶν. Καὶ τίς ὁ βοηθήσων ἡμῖν; Πέρσης [=Τοῦρκος] πῶς
βοηθήσει τῷ Ἕλληνι; Ἰταλὸς καὶ μάλιστα μαίνεται , Βούλγαρος
προφανέστατα, Σέρβος τῇ βίᾳ βιαζόμενος συστέλλεται˙ μόνον δὲ τὸ
Ἑλληνικὸν αὐτὸ βοηθεῖ ἑαυτῷ οἴκοθεν λαμβάνων τὰς ἀφορμάς».
‘Αποψη του αρχαίου θεάτρου της Περγάμου
Κάποτε
ταξιδεύοντας στη Μικρά Ασία έφτασε μπροστά στα ερείπια της Περγάμου. Τα
συναισθήματα που του δημιούργησε η θέα των επιβλητικών αρχαίων ερειπίων
τα κατέγραψε σε μια άλλη επιστολή που απηύθυνε προς τον λόγιο και
σημαντικό ιστορικό της εποχής του Γεώργιο Ακροπολίτη. Εκεί λοιπόν αναφέρει τα εξής:
«Η
Πέργαμος μας υποδέχθηκε όντας δυσθεώρητη, αν και όχι λιγότερο
δυσπρόσιτη. Είναι σαν εναέρια πόλις, όχι κατοικία πνευμάτων αλλά τόπος
που φυλάττουν άνθρωποι που έχουν μετατραπεί σε δαίμονες. Είναι γεμάτη
θέατρα, αλλά μοιάζουν με γερασμένα και μαραμένα από τον χρόνο, και είναι
σαν να βλέπεις μέσα από θαμπό γυαλί την λαμπρότητα που θα είχαν κάποτε
και την μεγαλοπρέπεια αυτών που τα ανήγειραν. Γιατί είναι γεμάτα από
Ελληνική μεγαλοφροσύνη, και εικόνες της σοφίας της. Η πόλις μάς τα
επιδεικνύει σαν να θέλει να μας κάνει να αισθανθούμε ντροπή, ως
απογόνους, για το μεγαλείο της δόξας των πατέρων μας. Γιατί σε σύγκριση
με τις σύγχρονες οικοδομές αυτά είναι εκπληκτικά. Υψώνονται επιπλέον και
τείχη με ωραία οικοδομή και χάλκινες οροφές. Στη μέση ρέει ποταμός που
γεφυρώνεται από μακρότατες αψίδες, που θά ΄λεγε κανείς ότι δεν είναι
κτισμένες, αλλά σαν να πρόκειται για αυτοφυείς και μονόλιθες, έτσι που
αν τις έβλεπε και ο άλλος γλύπτης ο Φειδίας, θα θαύμαζε κι αυτός το
ισοστάθμισμα και την ευθύτητά τους. (…) Και από τις δύο πλευρές των
περιτειχισμάτων του μεγάλου θεάτρου στέκονται κυλινδρικοί πύργοι, σαν να
έχουν εξίσου ζηλότυπους λίθους, και περιβάλλονται από ζώνες. Το έργο
αυτό δεν είναι έργο των χεριών ούτε σύλληψη του μυαλού των σημερινών
ανθρώπων. Και πραγματικά σε εκπλήττει και μόνο να το βλέπεις».
Ερείπια της Περγάμου και η μεγάλη Βιβλιοθήκη
[Πέργαμος
πόλις οἷον ἐναερία οὐ πνευμἀτων κατοικητήριον, ἀλλ’άνθρώπων είς
δαίμονας φυλακτήριον (…), ἡμᾶς ὑπεδέξατο δυσθεώρητος οὖσα, οὐχ ἧττον
δυσανἀβατος. Θεάτρων οὖσα μεστή, καὶ τούτων οἵων γεγηρακότων καὶ
μαρανθέντων τῷ χρόνῳ καὶ ὥσπερ ἐν ὑέλῳ τινὶ τήν ποτε δεικνυμένων
λαμπρότητα καὶ τὸ μεγαλοπρεπὲς τῶν δειμἀντων αὐτά. Ἑλληνικῆς γὰρ
μεγαλονοίας ὑπάρχει ταῦτα μεστά, καὶ σοφίας ταύτης ἰνδάλματα˙ δεικνύει
δὲ ταῦτα πρὸς ἡμᾶς ἡ πόλις κατονειδίζουσα, ὥσπερ ἀπογόνους τινάς, τοῦ
πατρῴου κλέους τῷ μεγαλείῳ. Σμερδαλέα γάα εἰσι ταῦτα πρὸς τὰς νῦν
οἰκοδομάς (…). Ἀνεγείρονται δὲ καὶ τείχη χαλκῶν οὐρανῶν ποικίλην
οἰκοδομὴν ἔχοντα. Ποταμὸς δὲ μἐσον διἐρχεται ἀψίδεσι προμηκεστέροις
καταγεφυρούμενος. Οὐ .. συνθέτους εἴποι τις εἶναι ταύτας, ἀλλ’ οἷον
αὐτοφυεῖς τε καὶ μονολίθους˙ ἅσπερ, εἴπερ ἴδῃ καὶ Φειδίας ἄλλος
λιθοκόπος, ἐθαύμασε τὸ κατὰ στάθμην ἴσον τούτων καὶ ἀκλινές. (…) Ἐφ’
ἑκατέροις μέρεσι δὲ τῶν τοῦ μεγάλου θεάτρου περιτειχισμάτων κυλινδρώδεις
ἵστανται πύργοι, οἷον ἐξ ἴσου τοὺς λίθους ἔχειν ζηλοτυποῦντες ζώνας τέ
τινας περιζωννύμενοι. Οὔτε χειρὸς ἔργον, οὔτε νοὸς νόημα τῶν νῦν.
Ἐκπλήττει γὰρ καὶ βλεπόμενον».
Παράσταση στη ζωφόρο του μεγάλου βωμού του Διός στην Πέργαμο (σήμερα στο Βερολίνο)
Από
τα λίγα αυτά λόγια μπορεί να καταλάβει κανείς το δέος του αυτοκράτορα
μπροστά στα εκπληκτικά έργα των προγόνων του. Και πραγματικά θεωρούσε
προγόνους του τους Ἐλληνες της αρχαιότητας, μπροστά στους οποίους οι
σύγχρονοί του άνθρωποι φαντάζουν μικροί και παρακμιακοί.
πηγή / http://byzantiumtoday.wordpress.com