«Μην είσαι αγενής! Ό, τι
έγινε στο ορυχείο, έγινε. Είναι θέλημα Θεού. Εάν αποδοκιμάζεις τον
πρωθυπουργό της χώρας, θα φας χαστούκι», είπε ο Ερντογάν σε κάτοικο της
πόλης Σόμα στην Δυτική Τουρκία, που, μετά το πολύνεκρο δυστύχημα στο
ορυχείο που ανήκει σε πολιτικό φίλο του Τούρκου πρωθυπουργού,
διαμαρτυρόταν για την σκανδαλώδη κάλυψη της κυβέρνησης στα πλημμελή
μέτρα ασφαλείας.
Ο παραδοσιακός
πατερναλισμός της εξουσίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, και ο οποίος
κληροδοτήθηκε και στον κεμαλισμό, στη «γλώσσα» του AKPσυναντά
την – απωθηθείσα από το κοσμικό κράτος - θεοκρατική αντίληψη. Έτσι, ο
σημερινός πρωθυπουργός της Τουρκίας, αν και δεν μπόρεσε να γίνει
«χαλίφης» των απανταχού μουσουλμάνων, βάσει της στρατηγικής
Νταβούτογλου, σιγά – σιγά εκδιπλώνει τον πραγματικό στόχο της εσωτερικής
του ατζέντας: να γίνει ένας αυταρχικός «Σουλτάνος» με την νομιμοποίηση
των πράξεών του να αντλείται από «το θέλημα του Αλλάχ» και με την κάλπη
απλά να προσδίδει επικύρωση στις «θεόθεν» βουλήσεις του. Και, φυσικά, οι
χειροδικίες του Ερντογάν εναντίον πολίτη καθώς και οι κλωτσιές του
συμβούλου του σε βάρος διαδηλωτή (για τις οποίες αντί τιμωρίας εισέπραξε
… αναρρωτική άδεια) είναι εκφράσεις του θείου κολασμού της απείθειας
κάποιων «υπηκόων» …
Από τις διαμαρτυρίες για το Σόμα στις εκδηλώσεις μνήμης για το Γκεζί: θα κατέβει ο διχασμός στα πεζοδρόμια;
Πώς ερμηνεύεται, άραγε,
όλη αυτή η συμπεριφορά; Παραισθήσεις παντοδυναμίας; Αλαζονεία της
εξουσίας; Δείγματα θρησκοληψίας και ιδεοληψίας; Η απάντηση περιλαμβάνει
όλα τα παραπάνω, αλλά και κάτι επιπλέον: την προσπάθεια συσπείρωσης του
εκλογικού κοινού του κυβερνώντος κόμματος εν όψει της προεδρικής εκλογής
της 10ης Αυγούστου. Η εκλογή από τον πρώτο γύρο αποτελεί
προσωπικό στοίχημα για τον Ερντογάν, η αυτοπεποίθηση του οποίου
ενισχύθηκε μετά τον θρίαμβο του κόμματός του στις δημοτικές εκλογές της
30 Μαρτίου, αποδεικνύοντας ότι το εκλογικό του κοινό τον στηρίζει
φανατικά, παρά τις αποκαλύψεις των σκανδάλων και την υπονόμευση εκ
μέρους του δικτύου του πρώην συμμάχου του, Φετουλλάχ Γκιουλέν.
Με τον «αέρα» αυτόν
αντιμετώπισε και την τραγωδία στο Σόμα, που – επίσημα τουλάχιστον –
στοίχισε τη ζωή σε πάνω από 300 εργάτες. Οι διαδηλώσεις διαμαρτυρίας και
τα επεισόδια που ακολούθησαν θα πρέπει να μάς προϊδεάσουν και για μία
«καυτή» προεκλογική περίοδο, καθώς την επόμενη εβδομάδα συμπληρώνεται
ένας χρόνος από τα γεγονότα του πάρκου Γκεζί στην Κωνσταντινούπολη. Θα
πρέπει να θεωρήσουμε πολύ πιθανό έναν νέο γύρο ταραχών που θα πάρει τη
σκυτάλη από αυτές που ακολούθησαν την πολύνεκρη έκρηξη στο
ανθρακωρυχείο. Ομοίως, θα πρέπει να είμαστε βέβαιοι πως και η αντίδραση
του Ερντογάν θα συνεχίσει να είναι ανυποχώρητη και προκλητική.
Και ποιος θα μπορούσε,
άραγε, να αποκλείσει βίαιες αντιδιαδηλώσεις ορκισμένων οπαδών του
ενάντια στις εκδηλώσεις μνήμης για τους περυσινούς νεκρούς του Ταξίμ και
τα φετινά θύματα στο Σόμα; Τέτοια περιστατικά υπήρξαν σποραδικά κατά τα
περυσινά γεγονότα, που ανέδειξαν τον διχασμό ανάμεσα στην Τουρκία που
παραμένει πιστή στην κοσμικότητα και στην ισλαμιστική η οποία θέλει τώρα
να επιβάλει σε κράτος και κοινωνία την δική της ατζέντα, μετά από 70
χρόνια παραμονής στο περιθώριο. Εν όψει προεδρικών εκλογών κανείς δεν
μπορεί να αποκλείσει, στο φετινό, ακόμη πιο πολωμένο σκηνικό, ο διχασμός
αυτός να κατέβει στα πεζοδρόμια, με αιματηρές συνέπειες …
Στροφή Ερντογάν προς τους Κούρδους;
Πολλοί είναι οι αναλυτές
που θεωρούν ότι ο Τούρκος πρωθυπουργός θα προσφέρει «πολιτικά δώρα»
προς τους Κούρδους, ώστε να προσθέσει στο 45% της εκλογικής του δύναμης
(βάσει των αποτελεσμάτων των δημοτικών εκλογών) το 7 με 8% των εκλογέων
των κουρδικών κομμάτων, ώστε να αποφύγει πιθανό δεύτερο γύρο προεδρικών
εκλογών στις 24 Αυγούστου. Και αρκετοί από αυτούς κατηγορούν τους
Κούρδους πως έχουν ανταλλάξει τη μακρόχρονη συμπόρευσή τους με τα
φιλελεύθερα στοιχεία της Τουρκίας με μία πιθανή αυτονομία, υποσχόμενοι
να δώσουν στον Ερντογάν τις κρίσιμες ψήφους που χρειάζεται ώστε να γίνει
ο πρώτος απευθείας εκλεγμένος Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας χωρίς
να χρειαστεί και δεύτερη ψηφοφορία (βλ. ενδεικτικά άρθρο του
δημοσιογράφου και ακτιβιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Orhan Kemal
Cengiz, στην Zaman, 7 Μαΐου 2014: “Will Kurds Support Dictatorship in
Exchange for Autonomy?”). Ήδη η υπερψήφιση του αντιδημοκρατικού νόμου
για την ενίσχυση των εξουσιών της ΜΙΤ, της κρατικής υπηρεσίας
πληροφοριών, από κάποιους Κούρδους βουλευτές, με εμφανές αντάλλαγμα τις
διατάξεις του που επιτρέπουν διαπραγματεύσεις των τουρκικών μυστικών
υπηρεσιών με το παράνομο PKK, προϊδεάζουν πως βρίσκεται σε εξέλιξη ένα
παραδοσιακό «ανατολίτικο παζάρι» ανάμεσα στο κόμμα του σύγχρονου
«Σουλτάνου» και τους παράγοντες του κουρδικού στοιχείου.
Εξάλλου, θεωρείται πολύ
πιθανό πως ο «εξαμερικανισμός» της μορφής της ανώτατης πολιτικής ηγεσίας
της χώρας, θα συνοδευτεί και από την μετατροπή της σε «Ηνωμένες
Πολιτείες της Τουρκίας». Την ιδέα την έχει καταθέσει δημοσίως από το
2007 ο πρώην πρόεδρος της χώρας και αρχηγός της χούντας του 1980, Κενάν
Εβρέν, κάνοντας λόγο για την ανάγκη χωρισμού της Τουρκίας σε οκτώ
πολιτείες, ενώ και ο Ντεμιρέλ είχε κάνει λόγο, παλαιότερα, για την
ανάγκη δημιουργίας δεκαπέντε πολιτειών. Ο Εβρέν είχε κατονομάσει το
Ντιγιάρμπακιρ, που θεωρείται «πρωτεύουσα» του τουρκικού Κουρδιστάν, ως
την έδρα μιας από τις πολιτείες αυτές. Ερωτηθείς, μάλιστα, ο πάλαι ποτέ
αιματοβαμμένος αρχιπραξικοπηματίας για το ενδεχόμενο να θελήσουν οι
Κούρδοι της Τουρκίας ανεξαρτησία, τόνισε ότι «δεν υπάρχει τέτοιο
ενδεχόμενο. Αν αποκτήσουν ίσα δικαιώματα γιατί να το κάνουν;» (πηγή:
«Κενάν Εβρέν: Η Τουρκία να «διαμελιστεί» σε οκτώ πολιτείες!», του Άρη
Αμπατζή, εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», 02/03/2007).
Οι Κούρδοι της Τουρκίας και το Πετρέλαιο του τουρκικού Κουρδιστάν
Οι ενδείξεις ότι οι
Κούρδοι έχουν συναίσθηση της εσωτερικής πολιτικής τους δύναμης δεν είναι
αμελητέες. Το κουρδικό κόμμα Ειρήνης και Δημοκρατίας (BDP) είχε
προαναγγείλει την αυτονομία μετά το τέλος των δημοτικών εκλογών της 30ης
Μαρτίου. Και η νέα δήμαρχος του Ντιγιάρμπακιρ, Γκιουλντέν Κισάνακ, που
εξελέγη υπό την σημαία του, μιλώντας λίγες μέρες μετά την εκλογή της στο
τηλεοπτικό δίκτυο «Al Jazeera Turk», έδωσε και μία ενεργειακή διάσταση
στο ζήτημα της αυτονομίας: «Αναζητούμε πόσες πετρελαιοπηγές υπάρχουν στο
Ντιγιάρμπακιρ. Η αυτοδιοίκηση πρέπει να πάρει το μερίδιό της από τις
τοπικές οικονομικές και ενεργειακές πηγές. Από το 2007 το BDP έχει
καταρτίσει σχέδιο για δημοκρατική αυτονομία των τοπικών κοινωνιών, με τη
δημιουργία καντονιών».
Η αντίδραση της
κυβέρνησης στις δηλώσεις υπήρξε άμεση, αλλά και ενδεικτική της αμηχανίας
που της προκάλεσαν. Συγκεκριμένα, ο Υπουργός Ενέργειας της Τουρκίας
Τανέρ Γιλντίζ τόνισε πως «η Τουρκία είναι ενιαία με το φυσικό πλούτο
της. Δεν μπορεί να υπάρχουν η Δύση και η Ανατολή. Ό,τι κερδίζουμε το
βάζουμε σε κοινό λογαριασμό και το μοιραζόμαστε». Ο Τούρκος Υπουργός
έσπευσε να τονίσει πως «τα έσοδα της Τουρκίας είναι ενιαία, όπως τα
τουριστικά έσοδα στην Αττάλεια, τα εμπορικά στον Μαρμαρά… Δεν πρέπει να
στέλνουμε περίεργα μηνύματα».
Η ταχύτητα και το ύφος
της αντίδρασης αντανακλά και τον ελλοχεύοντα κίνδυνο, αλλά και το ότι το
κουρδικό στοιχείο είναι, πλέον, πολιτικά χειραφετημένο και, συνεπώς, το
κυβερνών ΑΚΡ πρέπει να είναι προσεκτικό στις κινήσεις του απέναντί του,
αν θέλει να εξασφαλίσει τις ψήφους του εν όψει των προεδρικών εκλογών.
Το BDP, στις τελευταίες δημοτικές εκλογές, αν και σε εθνικό επίπεδο
έλαβε 6,5%, κέρδισε δήμους 11 πόλεων της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής
Τουρκίας, με ποσοστά που κυμαίνονταν από 55% έως και 85% (πηγή: «Έτοιμοι
για “δημοκρατική αυτονομία” οι Κούρδοι της Τουρκίας», εφημερίδα «Πρώτο
Θέμα», 28/04/2014).
Δεν είναι βέβαιο ότι
έχουμε πλήρη εικόνα για τα πετρελαϊκά αποθέματα της Τουρκίας και ιδίως
γι' αυτά των νοτιοανατολικών περιοχών, όπου πλειοψηφεί το κουρδικό
στοιχείο. Η πρόσφατη (17 Απριλίου 2014) έκθεση της Αμερικανικής
Υπηρεσίας Ενεργειακών Πληροφοριών (ΕΙΑ) για την Τουρκία αναφέρει ότι τα
περισσότερα από τα 295 εκατ. βαρέλια βεβαιωμένων πετρελαϊκών αποθεμάτων
(proven oil reserves) βρίσκονται στις κουρδικές επαρχίες του Μπατμάν και
το Αντιγιαμάν, όπου εντοπίζεται και το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής
παραγωγής πετρελαίου της χώρας (58,40 χιλ. βαρέλια την ημέρα σύμφωνα με
την έκθεση). Η ίδια έκθεση αναφέρει την εκτίμηση ότι περίπου 438 εκατ.
βαρέλια πετρελαίου παραμένουν ακόμη ανεξερεύνητα στις νότιες χερσαίες
περιοχές της Τουρκίας.
Ωστόσο,
εύστοχα έχει παρατηρηθεί ότι «εύλογα η Τουρκία αποφεύγει να τα φέρει
στην επιφάνεια διότι τότε η απόσχιση του Τουρκικού Κουρδιστάν είναι
βέβαια», μολονότι, όπως δείχνει και η έκθεση του ΕΙΑ, υπάρχουν ισχυρές
ενδείξεις της ύπαρξης σημαντικού πετρελαϊκού πλούτου στην περιοχή αυτή
(«Η κατάδυση της αναδυόμενης δύναμης», www.kassandros.gr, 15/02/2014).
Από το γκρέμισμα του ατατουρκισμού στην νεο-οθωμανική «Δυαδική Μοναρχία»: στοίχημα υψηλού ρίσκου
Η αλήθεια είναι πως η σύγχρονη νεωτερική δημοκρατία είναι συνυφασμένη με
την αρχή των εθνικοτήτων, βάσει της οποίας κάθε έθνος τείνει και
δικαιούται να αποκτήσει το δικό του κράτος. Και είναι, από την άλλη,
εξίσου αλήθεια βεβαιωμένη από την ιστορική πείρα ότι οι πολυεθνικές
Αυτοκρατορίες έρχονταν συχνά σε «συνδιαλλαγή» με υποταγμένους πληθυσμούς
στην επικράτειά τους, χωρίς, ωστόσο, αυτό να σημαίνει εξίσωση με την
κυρίαρχη εθνότητα ή ομάδα. Και η Οθωμανική Αυτοκρατορία, την κληρονομιά
της οποίας επιθυμεί να «δικαιώσει» στο εσωτερικό της Τουρκίας μετά από
70 χρόνια κεμαλισμού ο Ερντογάν, είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Μάλιστα, η
«συνδιαλλαγή» της με τους Κούρδους, με τους οποίους δεν τους χώριζε η
θρησκεία, θα μπορούσε να αποτελέσει ασφαλές ιστορικό προηγούμενο για την
ασφάλεια του εγχειρήματος Ερντογάν, όσον αφορά την εδαφική ακεραιότητα
της χώρας του. Ο «νεο-οθωμανός Σουλτάνος» ίσως θεωρεί πως η ισότιμη
ένταξή τους σε μία μεταμοντέρνα «ούμμα» όχι μόνο θα αρκέσει για να μην
επιλέξουν μετά την αυτονομία την οριστική απόσχιση, αλλά πιθανόν να τον
οδηγεί στη σκέψη ότι θα μπορούσε να εντάξει στην τουρκική σφαίρα
επιρροής και το ιρακινό Κουρδιστάν. Είναι μεγάλο το δέλεαρ για τον
Ερντογάν, που μετά τις προεδρικές εκλογές φιλοδοξεί να γίνει ο «Νέος
Ατατούρκ» ενός αντι-ατατουρκικού κράτους (βλ. «Ο Ερντογάν ως «Νέος
Ατατούρκ» ενός αντι-ατατουρκικού Κράτους: Σταθερότητα ή Διχασμός;»,
energia.gr, 13/02/2014) να έχει- επιτέλους ! - και μία επιτυχία στο
εξωτερικό, και, μάλιστα, σε ένα θέμα στο οποίο είχε αποτύχει ο ίδιος ο
Κεμάλ όταν η Τουρκική Δημοκρατία έκανε τα πρώτα βήματά της, στα μέσα της
δεκαετίας του 1920. Ο αγωγός εξαγωγής πετρελαίου από τις περιοχές αυτές
προς το τουρκικό λιμάνι του Τσεϋχάν είναι μία από τις βάσεις της
προσδοκίας αυτής (ό.π. www.kassandros.gr).
Είναι, όμως, απόλυτα διασφαλισμένη μία τέτοια προοπτική σήμερα; Οι
Κούρδοι θα δείξουν απλά ευγνωμοσύνη στον μεγάθυμο «Πατισάχ» ή η Τουρκία
θα ακολουθήσει τον δρόμο της διάλυσης, όπως η Αυτοκρατορία των Αψβούργων
κάποια χρόνια μετά τη μετατροπή της σε Δυαδική Μοναρχία;