Όλες οι θρυλικές διαστημικές πρωτιές της Σοβιετικής Ένωσης ξεκίνησαν από το ίδιο σημείο στο χάρτη της Γης, το χαμένο μέσα στη στέπα του Καζακστάν κοσμοδρόμιο Μπαϊκονούρ.
Το μέρος από όπου εκτοξεύτηκαν ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος της Γης, η πρώτη συσκευή που πέταξε προς τη Σελήνη και το πρώτο επανδρωμένο διαστημόπλοιο, έγινε ένα από τα σύμβολα της αρχής της νέας διαστημικής εποχής. Και όπως συμβαίνει πάντα με οτιδήποτε θρυλικό, μέσα σε αυτές τις δεκαετίες η ιστορία του Μπαϊκονούρ εμπλουτίστηκε με τόσες πολλές ιστορίες, ώστε δεν είναι πάντα εύκολο να πει κανείς με απόλυτη σιγουριά τι απ’ όλα αυτά είναι μύθος και τι η αλήθεια.
Η κοιλάδα με την πλούσια ιστορία
«Πλούσια κοιλάδα». Έτσι μεταφράζεται στη γλώσσα του Καζακστάν η λέξη Μπαϊκονούρ, η οποία ονοματίζει την έρημο ανατολικά από την πόλη Αράλσκ, το μέρος από όπου ξεκίνησε ο άνθρωπος την κατάκτηση του διαστήματος. Σύμφωνα με τις πρώτες εκδοχές των σχεδίων, το πρώτο (και μεγαλύτερο) κοσμοδρόμιο στον κόσμο θα μπορούσε να είχε δημιουργηθεί στο Νταγκεστάν, στην περιφέρεια Μαρήι Ελ, είτε στην περιφέρεια Άστραχαν. Επιλέχθηκε όμως η περιφέρεια Κζιλ-Ορντίνσκαγια και πήρε ταυτόχρονα το όνομα της κοιλάδας η οποία το φιλοξένησε. Το μέρος αυτό συνδύαζε ιδανικά όλα τα απαραίτητα στοιχεία, ξεκινώντας από τον άπλετο χώρο εγκατάστασης των μονάδων ηλεκτρονικών επικοινωνιών με τη σωστή απόσταση η μια απ’ την άλλη και τελειώνοντας με τη γεωγραφική θέση που συνεπάγεται πολλές φωτεινές μέρες το χρόνο.
Οι «πύρινες πέτρες»
Μεταξύ των νομάδων που ζούσαν σε αυτά τα μέρη κυκλοφορούσε επί πολλούς αιώνες ο θρύλος για τον σκοτεινό βοσκό. Ανέφεραν, ότι πολύ παλιά ένας βοσκός με σκοτεινό χαρακτήρα είχε φτιάξει, από δέρματα μόσχων, ένα είδος τεράστιας σφεντόνας και όταν στον ορίζοντα εμφανίζονταν εχθροί, πέταγε με αυτή στον ουρανό πύρινες πέτρες. Πέφτοντας στο έδαφος αυτές, χτυπούσαν τους εχθρούς και τους ανάγκαζαν να τραπούν έντρομοι σε φυγή. Ενώ, στα σημεία όπου έπεφταν οι πέτρες, δεν ξαναφύτρωνε τίποτα, τα ζώα πέθαιναν και για πολύ καιρό έμεναν καμένες επιφάνειες γης.
Όση φαντασία και αν περιλαμβάνει αυτός ο μύθος, κάτι ανάλογο μπορεί κανείς να παρατηρήσει σε αυτό το μέρος και σήμερα, μια και από τη γιγαντιαία «σφεντόνα» του κοσμοδρομίου απογειώνονται τώρα «πύρινοι» πύραυλοι.
Ο μυστηριώδης δρόμος προς τα αστέρια
Το πρώτο βήμα στο «δρόμο» του ανθρώπου προς το
διάστημα έγινε στις 12 Ιανουαρίου του 1955. Την συγκεκριμένη ημέρα στον
σιδηροδρομικό σταθμό Τιουρατάμ, αποσυνδέθηκαν από το αφιχθέν τρένο δυο βαγόνια
και από αυτά βγήκε μια ομάδα ανθρώπων με ομοιόμορφα ημίπαλτα. Ήταν η πρώτη
ομάδα εργασίας που είχε ως αποστολή να κάνει όλες τις απαραίτητες προετοιμασίες
για την υποδοχή της κύριας ομάδας των κατασκευαστών του Μπαϊκονούρ.
Από το σταθμό Τιουρατάμ οι γραμμές συνεχίζουν ένα χιλιόμετρο πέρα και σταματούν μέσα στη στέπα. Η σιδηροδρομική αυτή γραμμή δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Λένε πως όταν έφτασε στον τόπο της κατασκευής των μελλοντικών εγκαταστάσεων ο γενικός σχεδιαστής διαστημικών πυραύλων Σεργκέι Κορολιόφ και είδε τις γραμμές να φεύγουν προς τη γυμνή πεδιάδα, πήρε την απόφαση να δημιουργηθεί το σημείο εκτοξεύσεων εκεί όπου αυτές διακόπτονταν. Έτσι εμφανίστηκε η πρώτη εξέδρα εκτόξευσης του Μπαϊκονούρ, η «Γκαγκάριν». Ενώ, πάνω στις γραμμές οι οποίες είχαν φτιαχτεί από τις αρχές του 20 αιώνα, μεταφέρονται μέχρι τώρα οι πύραυλοι στο σημείο εκτόξευσης.
Να σημειωθεί ότι το κοσμοδρόμιο είχε πάρει αρχικά το όνομα αυτού του σιδηροδρομικού σταθμού. Καθώς όμως η κατασκευή γινόταν σε ατμόσφαιρα αυστηρότατης μυστικότητας, στα επίσημα έγγραφα φιγουράριζε με άλλη ονομασία. Επιπλέον, σε κοντινή απόσταση από το μελλοντικό κοσμοδρόμιο, για λόγους αποπροσανατολισμού, είχε κατασκευαστεί ένα ψεύτικο κοσμοδρόμιο με άδεια κτίρια, και δίπλα από αυτό, μια ολόκληρη εικονική πόλη με σχολεία, κατοικίες και άλλες υποδομές.
Ακραία μυστικότητα
Απόρρητο δεν ήταν μόνο το όνομα των υπό κατασκευή εγκαταστάσεων, αλλά και το ίδιο το γεγονός της κατασκευής. Όλα τα οικοδομικά υλικά για το κοσμοδρόμιο έφταναν στο σταθμό Τιουρατάμ σε συνηθισμένα επιβατηγά βαγόνια. Αλλά ακόμη και οι εργάτες, οι οποίοι τα ξεφόρτωναν αυστηρά μόνο στη διάρκεια της νύχτας, δεν έπρεπε να γνωρίζουν πιο μεγαλειώδες έργο παίρνει σάρκα και οστά από τα χέρια τους. Μέχρι την τελευταία στιγμή πίστευαν ότι κτίζουν... στάδιο. Για ποιο λόγο χρειάζεται αυτό στην ακατοίκητη στέπα, δεν μπορούσαν να ρωτήσουν, επειδή σε τέτοιες περιπτώσεις οι πολλές ερωτήσεις δεν ήταν κάτι που συνηθιζόταν…
Αρχαία ευρήματα
Από το σταθμό Τιουρατάμ οι γραμμές συνεχίζουν ένα χιλιόμετρο πέρα και σταματούν μέσα στη στέπα. Η σιδηροδρομική αυτή γραμμή δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Λένε πως όταν έφτασε στον τόπο της κατασκευής των μελλοντικών εγκαταστάσεων ο γενικός σχεδιαστής διαστημικών πυραύλων Σεργκέι Κορολιόφ και είδε τις γραμμές να φεύγουν προς τη γυμνή πεδιάδα, πήρε την απόφαση να δημιουργηθεί το σημείο εκτοξεύσεων εκεί όπου αυτές διακόπτονταν. Έτσι εμφανίστηκε η πρώτη εξέδρα εκτόξευσης του Μπαϊκονούρ, η «Γκαγκάριν». Ενώ, πάνω στις γραμμές οι οποίες είχαν φτιαχτεί από τις αρχές του 20 αιώνα, μεταφέρονται μέχρι τώρα οι πύραυλοι στο σημείο εκτόξευσης.
Να σημειωθεί ότι το κοσμοδρόμιο είχε πάρει αρχικά το όνομα αυτού του σιδηροδρομικού σταθμού. Καθώς όμως η κατασκευή γινόταν σε ατμόσφαιρα αυστηρότατης μυστικότητας, στα επίσημα έγγραφα φιγουράριζε με άλλη ονομασία. Επιπλέον, σε κοντινή απόσταση από το μελλοντικό κοσμοδρόμιο, για λόγους αποπροσανατολισμού, είχε κατασκευαστεί ένα ψεύτικο κοσμοδρόμιο με άδεια κτίρια, και δίπλα από αυτό, μια ολόκληρη εικονική πόλη με σχολεία, κατοικίες και άλλες υποδομές.
Ακραία μυστικότητα
Απόρρητο δεν ήταν μόνο το όνομα των υπό κατασκευή εγκαταστάσεων, αλλά και το ίδιο το γεγονός της κατασκευής. Όλα τα οικοδομικά υλικά για το κοσμοδρόμιο έφταναν στο σταθμό Τιουρατάμ σε συνηθισμένα επιβατηγά βαγόνια. Αλλά ακόμη και οι εργάτες, οι οποίοι τα ξεφόρτωναν αυστηρά μόνο στη διάρκεια της νύχτας, δεν έπρεπε να γνωρίζουν πιο μεγαλειώδες έργο παίρνει σάρκα και οστά από τα χέρια τους. Μέχρι την τελευταία στιγμή πίστευαν ότι κτίζουν... στάδιο. Για ποιο λόγο χρειάζεται αυτό στην ακατοίκητη στέπα, δεν μπορούσαν να ρωτήσουν, επειδή σε τέτοιες περιπτώσεις οι πολλές ερωτήσεις δεν ήταν κάτι που συνηθιζόταν…
Αρχαία ευρήματα
Σχετικά με την κατασκευή κυκλοφορεί και ένας άλλος
θρύλος. Όταν στην εξέδρα «Γκαγκάριν» άρχισαν να σκάβουν το λάκκο για τη
θεμελίωση, βρέθηκαν εκεί τα υπολείμματα μιας αρχαίας κατοικίας. Οι αρχαιολόγοι
υπολόγισαν την ηλικία της από τα 10 έως τα 35 χιλιάδες χρόνια π.Χ. Ο Κορολιόφ
θεώρησε αυτό το εύρημα τυχερό. Έως τις μέρες μας έχουν μεταφερθεί τα λόγια του:
«Κτίζουμε στο σύνορο της ζωής. Αν υπήρχε εδώ πριν από εμάς ζωή, τότε αυτό το
μέρος θα θα μας φέρει τύχη». Ελέχθη ότι ένα κομματάκι από την αρχαία κατοικία ο
σχεδιαστής το έβαλε σε ένα σπιρτόκουτο για αναμνηστικό.
Οι «φοίνικες» της ερήμου
Η επιτυχημένη απογείωση του ανθρώπου στο διάστημα αιφνιδίασε τη Δύση και προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον για το κοσμοδρόμιο. Όταν τον Ιούνιο του 1966 επισκέφθηκε την ΕΣΣΔ ο Σαρλ ντε Γκολ, υπογράφηκε μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Γαλλίας συμφωνία συνεργασίας έρευνας του διαστήματος για ειρηνικούς σκοπούς. Παράλληλα, αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί για τα «ανώτατα πρόσωπα» μια ξενάγηση στο μέρος όπου εκτοξεύτηκαν τα πρώτα σοβιετικά διαστημικά μέσα.
Η επιχείρηση υποδοχής των σημαντικών επισκεπτών καταχωρήθηκε στην ιστορία με την κωδική ονομασία «Φοίνικας». Ο «Φοίνικας -1» προοριζόταν για την αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον ντε Γκολ και τη διεύθυνε ο ίδιος ο γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ.
Στις 25 Ιουνίου του 1966 η πόλη Λένινσκ, 45 χιλιόμετρα από το Μπαϊκονούρ, μετατράπηκε για μια μέρα σε «πόλη των άστρων». Πριν την άφιξη των ανώτατων αξιωματούχων πραγματοποιήθηκε ανακαίνιση σχεδόν σε κάθε γωνιά, ξεκινώντας από την καινούρια άσφαλτο και καταλήγοντας στα φρεσκοβαμμένα σημεία της περιοχής.
Για τους επισκέπτες οργανώθηκε μια εκτόξευση επίδειξης με τον επόμενο δορυφόρο «Kósmos» (διάστημα). Ο ντε Γκολ είχε μείνει έκθαμβος. Αναφέρεται ότι ο γιος του, ο οποίος παρατηρούσε με τα κιάλια την πτήση του πυραύλου «Vostók», δεν σταματούσε να επαναλαμβάνει: «Κολοσσιαίο! Κολοσσιαίο!».
Συνολικά, σε ολόκληρη την ιστορία του κοσμοδρομίου στη στέπα του Καζαχστάν, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, διεξήχθησαν τέσσερις «Φοίνικες». Τελευταία φορά στο Μπαϊκονούρ ανάλογη επίδειξη έγινε με την αφορμή της επίσκεψης του προέδρου της Γαλλίας Ζορζ Πομπιντού. Ωστόσο. οι «Φοίνικες» μπορεί να ήταν και περισσότεροι, ποιος γνωρίζει πόσα επεισόδια μπορεί να κρύβει ακόμη η ιστορία ενός από τα πιο μυστικά μέρη της ΕΣΣΔ.
Οι «φοίνικες» της ερήμου
Η επιτυχημένη απογείωση του ανθρώπου στο διάστημα αιφνιδίασε τη Δύση και προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον για το κοσμοδρόμιο. Όταν τον Ιούνιο του 1966 επισκέφθηκε την ΕΣΣΔ ο Σαρλ ντε Γκολ, υπογράφηκε μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Γαλλίας συμφωνία συνεργασίας έρευνας του διαστήματος για ειρηνικούς σκοπούς. Παράλληλα, αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί για τα «ανώτατα πρόσωπα» μια ξενάγηση στο μέρος όπου εκτοξεύτηκαν τα πρώτα σοβιετικά διαστημικά μέσα.
Η επιχείρηση υποδοχής των σημαντικών επισκεπτών καταχωρήθηκε στην ιστορία με την κωδική ονομασία «Φοίνικας». Ο «Φοίνικας -1» προοριζόταν για την αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον ντε Γκολ και τη διεύθυνε ο ίδιος ο γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ.
Στις 25 Ιουνίου του 1966 η πόλη Λένινσκ, 45 χιλιόμετρα από το Μπαϊκονούρ, μετατράπηκε για μια μέρα σε «πόλη των άστρων». Πριν την άφιξη των ανώτατων αξιωματούχων πραγματοποιήθηκε ανακαίνιση σχεδόν σε κάθε γωνιά, ξεκινώντας από την καινούρια άσφαλτο και καταλήγοντας στα φρεσκοβαμμένα σημεία της περιοχής.
Για τους επισκέπτες οργανώθηκε μια εκτόξευση επίδειξης με τον επόμενο δορυφόρο «Kósmos» (διάστημα). Ο ντε Γκολ είχε μείνει έκθαμβος. Αναφέρεται ότι ο γιος του, ο οποίος παρατηρούσε με τα κιάλια την πτήση του πυραύλου «Vostók», δεν σταματούσε να επαναλαμβάνει: «Κολοσσιαίο! Κολοσσιαίο!».
Συνολικά, σε ολόκληρη την ιστορία του κοσμοδρομίου στη στέπα του Καζαχστάν, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, διεξήχθησαν τέσσερις «Φοίνικες». Τελευταία φορά στο Μπαϊκονούρ ανάλογη επίδειξη έγινε με την αφορμή της επίσκεψης του προέδρου της Γαλλίας Ζορζ Πομπιντού. Ωστόσο. οι «Φοίνικες» μπορεί να ήταν και περισσότεροι, ποιος γνωρίζει πόσα επεισόδια μπορεί να κρύβει ακόμη η ιστορία ενός από τα πιο μυστικά μέρη της ΕΣΣΔ.