Οι Πατέρες των Οικουμενικών Συνόδων απεφάνθησαν για διάφορα δογματικά και
κανονικά θέματα που είχαν ανακύψει στην εποχή τους. Τα δόγματα λέγονται όροι,
διότι καθορίζουν τα όρια μεταξύ της αλήθειας και της πλάνης και εκφράζουν την
αποκάλυψη του Θεού που δόθηκε στους Αγίους.
Η ηθική-ήθος είναι η εφαρμογή του
δόγματος, είναι το βίωμα που συνδέεται με το δόγμα και αναφέρεται στην όλη ζωή
του Χριστιανού, αλλά και την ενότητα της Εκκλησίας.
Επομένως, υφίσταται πολύ στενή σχέση μεταξύ δόγματος και ηθικής, μεταξύ πίστεως
και ζωής. Δεν μπορεί να υπάρξη
διαχωρισμός μεταξύ αυτών των δύο. Αυτό θα εξετασθή στα επόμενα. Πρώτα θα δούμε
την ουσία και σημασία του δόγματος και έπειτα την ουσία και σημασία της ηθικής.
Όταν εδώ γίνεται λόγος για δόγματα, δεν εννοούνται από πλευράς φιλοσοφικής,
επιστημονικής, κοινωνιολογικής, θρησκευτικής, αλλά από πλευράς εκκλησιαστικής,
θεολογικής. Γιατί δόγματα εντοπίζονται σε όλες τις ουμανιστικές και κοινωνικές
οργανώσεις. Σημασία, όμως, έχει πώς η Εκκλησία, δια των Αγίων Πατέρων της,
ομιλεί περί δογμάτων.
Τα
δόγματα είναι οι αποφάνσεις των Αγίων Πατέρων στις Οικουμενικές Συνόδους,
όταν αντιμετώπιζαν αιρετικές διδασκαλίες που αλλοίωναν την αποκαλυπτική
αλήθεια. Προηγείτο μια αιρετική διδασκαλία για τον Χριστό, το Άγιον
Πνεύμα, γενικά για τον Τριαδικό Θεό, γύρω από την θεολογία των Προσώπων
της Αγίας Τριάδος και την θεία Οικονομία, δηλαδή την ενανθρώπηση του
Δευτέρου Προσώπου της Αγίας Τριάδος, του Υιού και Λόγου του Θεού, και
έπειτα οι Άγιοι Πατέρες συνέρχονταν σε Τοπικές και Οικουμενικές Συνόδους
και οριοθετούσαν την Ορθόδοξη πίστη.
Κεντρικό
πρόσωπο για το οποίο συζητούσαν οι Άγιοι Πατέρες ήταν ο Χριστός, στον
οποίον ενώθηκαν η θεία με την ανθρώπινη φύση, ατρέπτως, ασυγχύτως,
αχωρίστως, αδιαιρέτως. Οπότε, οι Άγιοι Πατέρες δεν έκαναν αφηρημένες
φιλοσοφικές συζητήσεις για την Αγία Τριάδα.
«Πάντοτε
συζητούσαν αυτό το συγκεκριμένο Πρόσωπο, το οποίο ενεφανίζετο στους
Προφήτες και απεκάλυπτε μέσα στον εαυτό Του τον Πατέρα εν Αγίω Πνεύματι,
οπότε δεν συζητούσαν κατά τρόπον αφηρημένο το δόγμα της Αγίας Τριάδος,
αλλά συζητούσαν αυτό το συγκεκριμένο πρόσωπο της Παλαιάς Διαθήκης, το
οποίον απεκαλύφθη στους Προφήτες και μετά εν σαρκί στους Αποστόλους».
Έτσι,
δόγμα ονομάζεται η οριοθέτηση της αποκαλύψεως. Στην ουσία, όμως, το
δόγμα δείχνει τον αποκαλυπτόμενο εν δόξη Χριστό. Πρόκειται για την
έκφραση των θεοφανειών, τόσο της Παλαιάς όσο και της Καινής Διαθήκης. Το
δόγμα δεν είναι μια απλή εξωτερική ομολογία, αλλά είναι η διατύπωση της
αποκαλυπτικής αλήθειας. Και αυτό το έκαναν οι Άγιοι Πατέρες, γιατί
υπήρχε ειδικός λόγος, αφού οι αιρετικοί αμφισβητούσαν την αποκάλυψη.
Έτσι, υπάρχει διαφορά μεταξύ δόγματος και ερμηνείας.
«Για
τους
Πατέρες της Εκκλησίας, όταν λέμε δόγμα της Αγίας Τριάδος είναι οι
θεοφάνειες. Δεν είναι ούτε τρεις υποστάσεις, ούτε μία ουσία, ούτε το
ομοούσιος, τίποτα απ’ αυτά τα πράγματα, τα οποία είναι νοηματικά
κριτήρια εναντίον των αιρετικών, τα οποία οι Πατέρες, όταν κάνανε
ερμηνεία περί Αγίας Τριάδος, δεν τα χρησιμοποίησαν αυτά. Αυτά είναι
για
τους αιρετικούς.
Όταν
κάνουν μαθήματα εσωτερικά μέσα στην Εκκλησία (δηλαδή, ομιλίες στους
Χριστιανούς), κάνουν ερμηνεία. Αγία Τριάδα είναι οι θεοφάνειες της
Παλαιάς Διαθήκης. Γιατί ψέλνουμε την αποκάλυψη της Αγίας Τριάδος στην
Βάπτιση του Χριστού; Διότι αποκαλύφθηκε στον Ιωάννη τον Βαπτιστή ότι ο
Χριστός είναι ο Άγγελος Κυρίου της Παλαιάς Διαθήκης, ότι βλέποντας τον
Χριστό βλέπουμε τον Πατέρα, εν Πνεύματι Αγίω».
Επομένως,
τα δόγματα χρησιμοποιούνται ως φάρμακα για τους άρρωστους πνευματικά,
προκειμένου να θεραπευθούν.
«Το δόγμα
και η θεολογία είναι φάρμακα. Όταν έρθη η υγεία, δεν παίρνουμε πλέον
φάρμακα· παίρνουμε τα φάρμακα όταν είμαστε άρρωστοι. Ο άνθρωπος είναι
άρρωστος, διότι δεν είναι σε θέση να βλέπη τον Θεό, δεν είναι
προετοιμασμένος, διότι δεν έχει αγάπη. Και το ότι δεν έχει αγάπη
σημαίνει ότι είναι άρρωστος».
Όπως ο
ασθενής λαμβάνει φάρμακα για να θεραπευθή, να αποκτήση την υγεία, έτσι
και ο πνευματικά ασθενής χρησιμοποιεί τα φάρμακα για να θεραπευθή, να
φθάση στην θέωση. Βεβαίως, όταν φθάση στην θέωση, τότε τα
δόγματα-φάρμακα είναι ανεπαρκή. Δεν καταργούνται από την Εκκλησία, διότι
θα χρειασθούν για άλλους άρρωστους, αλλά είναι ανεπαρκή και αχρείαστα γι’
αυτόν που φθάνει στην θέωση και βλέπει την δόξα του Θεού.
«Τα
δόγματα δεν είναι μόνιμη κατάσταση, αλλά είναι φάρμακα, και τα φάρμακα
ως σκοπό έχουν να καταργηθούν, όταν θεραπευθή ο άρρωστος. Όταν
θεραπευθούμε, δεν έχουμε ανάγκη πλέον από φάρμακα και έτσι τα δόγματα
υπάρχουν, εφ’ όσον δεν βλέπουμε τον Χριστόν εν δόξη. Αφού βλέπουμε τον
Χριστόν εν δόξη, τότε καταργείται το δόγμα. Και ποια είναι τα δόγματα;
Είναι περί Χριστολογίας και περί Αγίας Τριάδος. Τι χρειάζονται τα ρητά
και τα νοήματα περί ενσαρκώσεως και περί Αγίας Τριάδος, όταν βλέπουμε
τον Χριστό, ως Αγία Τριάδα και ενσάρκωση;».
Βεβαίως,
τα δόγματα των Οικουμενικών Συνόδων είναι απαραίτητα και για τους
θεουμένους, γιατί δι’ αυτών οριοθετείται η αποκαλυπτική αλήθεια.