Ἀπό τόν 18ο αἰῶνα ἕνα νέο πνεῦμα ἔρχεται
ἀπό τά «πεφωτισμένα» ἔθνη, ἀντίθετο μέ τό ὀρθόδοξο, τό κοινοτικό, τό
ρωμαίικο. «Ἤδη ἀπό τά τέλη τοῦ 18ου αἰῶνα εἰσβάλλει στήν “καθ’ ἡμᾶς
Ἀνατολήν” ἕνας νέος κόσμος, προϊόν τῶν ἰδεολογικοπολιτικῶν διαδικασιῶν
καί ἐξελίξεων τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης, πού ἐπιδιώκει, μέσῳ τῶν ἐδῶ φορέων
τοῦ ἀλλοτριωμένου πνεύματός του, νά ἀναπροσανατολίσει καί νά ἀναμορφώσει
τήν ρωμαίικη-ὀρθόδοξη κοινωνία. Εἶναι ὁ Διαφωτισμός, ἡ νέα καθολική
στάση ζωῆς καί ριζοσπαστική ἀνανοηματοδότηση ὅλων τῶν ἐκφάνσεων τοῦ
βίου, πού ἐμβολιάζει τήν ὀρθόδοξη συνείδηση μέ στοιχεῖα ἀναιρετικά τῆς
ταυτότητάς της (θρησκευτικό ἀδιαφορισμό, ἀθεϊστικές τάσεις, ἐνδοκοσμικό
μονισμό)122.
Ὁ εὐρωπαϊκός νέο-ουμανισμός ἐπεκτείνει τήν ἐπιρροή του καί στά λαϊκά στρώματα, μέσῳ τῆς συνεχῶς ἐκδυτικιζόμενης παιδείας ἀπό τούς μαθητές καί ὁπαδούς τοῦ Ἀδαμαντίου Κοραῆ, μέ κορυφαίους τόν Θεόκλητο Φαρμακίδη καί τόν Θεόφιλο Καΐρη. Τό πνεῦμα τοῦ Διαφωτισμοῦ, συνδεόμενο μέ τήν ἐκκοσμίκευση, προκαλεῖ ρήξη στίς παραδοσιακές πνευματικές καί κοινωνικές σχέσεις, προτείνοντας νέες, θεμελιούμενες στήν νέα νοοτροπία, πού ἐμπνέει καί νέα ανθρωπολογία καί σωτηριολογία, στίς ὁποῖες τό λογικό καταλαμβάνει τήν θέση τῆς Χάρης καί ἡ ἀπολυτοποιημένη ἐνδοκοσμική γνώση ἀπομακρύνει.... ριζικά ἀπό τήν ζήτηση τοῦ Ἀκτίστου.
Ὁ Οὐμανισμός θά ἀποβεῖ νέα θρησκεία γιά τόν ἄνθρωπο τοῦ 19ου αἰῶνα. Ἀποκρούεται ἔτσι κάθε ἔννοια θεονομίας καί θεοκεντρικότητας, ἀκόμη καί ὅταν, γιά διαφόρους λόγους, δέν ἀπορρίπτεται ἡ θρησκεία.
Ἐνῶ δέ ὁ χῶρος τῆς λογιοσύνης καθιερώνει τό νέο οὐμανιστικό πρότυπο στήν ὀρθόδοξη κοινωνία, τό πνεῦμα τοῦ Εὐσεβισμοῦ, ὡς πεφωτισμένης θρησκευτικότητας, ἐπιβάλλει τό δικό του ἀνθρωπολογικό πρότυπο, ἀνταποκρινόμενο στίς κοινωνικές συμβατικότητες τῆς θρησκεύουσας ἀστικῆς κοινωνίας123.
Τό πνεῦμα αὐτό, πού προωθήθηκε σημαντικά ἀπό τήν παρουσία καί δράση στόν χῶρο τῆς Ἐθναρχίας τῶν δυτικῶν Μισσιοναρίων124, μεταγγίζεται σέ κύκλους οἱ ὁποῖοι, ἀναζητώντας νέες μορφές καί μέσα ἱεραποστολικοῦ ἔργου, μιμήθηκαν τούς Μισσιοναρίους.
Ἡ κρατικά μεθοδευμένη, ἐξ ἄλλου, στροφή στά δυτικά πρότυπα ἐνίσχυσε τό σύνδρομο τοῦ ἐξευρωπαϊσμοῦ, τό ὁποῖο ἐκφράστηκε μέ τήν κοραϊκή ἀρχή τῆς “μετακένωσης”, ἐπεβλήθηκε ἀπό τήν διανόηση καί τόν πολιτικό κόσμο, καί ὑλοποιήθηκε ὡς ὑποτίμηση τῆς Παράδοσης τοῦ Γένους, χάριν τοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ καί τῆς προόδου –μόνιμο ἐγκύστωμα, στούς σχεδιασμούς τῆς Ἑλληνικής Πολιτικῆς ἔκτοτε.
Ἐξ ἄλλου τό Ἑλλαδικό Αὐτοκέφαλο, ἐκκλησιαστικό γεγονός μεγάλης ἐκκλησιαστικῆς ἀλλά καί πολιτικῆς σημασίας125, συνιστᾶ κορύφωση τῆς ἔξωθεν ἐπιβαλλόμενης δυτικότροπης ἀναδιάρθρωσης ὁλόκληρης τῆς ἐνδοελλαδικῆς πραγματικότητας. Τά συντελούμενα ὅμως στόν χῶρο τοῦ (κατ’ ἐπίφασιν) ἐλεύθερου Κράτους μετέδιδαν τούς ἀνατρεπτικούς γιά τήν Παράδοση κραδασμούς τους σ’ ὅλο τόν ἐθναρχικό χῶρο, ἐπενεργώντας καί ἐκεῖ καταλυτικά καί ἐπηρεάζοντας καί τίς ἄλλες ὀρθόδοξες ἐθνότητες ἀναλόγως»126. Ἡ ἀλλοίωση τοῦ ὀρθόδοξου Ρωμαίϊκου πνεύματος συντελεῖται ἀργά καί σταθερά. Αὐτή ἡ ἀλλοίωση-ἐκκοσμίκευση γίνεται τόσο στούς θεσμούς ὅσο καί στά πρόσωπα-μέλη τῶν κατά τόπους ὀρθόδοξων Ἐνοριῶν.
122 Γιά τά συναφῆ προβλήματα καί τά βιβλιογραφικά, βλ. Πρωτοπρ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ στό Ἑλληνισμός Μετέωρος - ἡ Ρωμαίικη Ἰδέα καί τό ὄραμα τῆς Εὐρώπης, τοῦ Ἀθήνα 1992.
123 Βλ. Πρωτοπρ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, Ἱστορική θεώρηση ὀρθοδόξου καί οὐμανιστικοῦ προτύπου στόν Νέο Ἑλληνισμό, στό βιβλίο τοῦ Ἰδίου, Ὀρθοδοξία καί Ἑλληνικότητα - Προσεγγίσεις στή νεοελληνική ταυτότητα, Ἀθήνα 1992, σελ. 63 ε.ε.
124 Πρωτοπρ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, Τό Ζήτημα τῆς Μεταφράσεως τῆς Ἁγίας Γραφῆς εἰς τήν Νεοελληνική κατά τόν ΙΘ’ αἰῶνα. Αθῆναι 1977, ὅπου καί βιβλιογραφία.
125 Εἰδικά γιά τήν ὄψη αὐτή βλ. π. Γ.Δ. Μεταλληνοῦ, τό Ἑλλαδικό Αὐτοκέφαλο καί ἡ Ρωμηοσύνη, στό βιβλίο τοῦ Ἰδίου, Ἑλληνισμός Μαχόμενος, Ἀθήνα 1995, σ. 85 ε.ε (βιβλιογραφία).
126 (προσαρμοσμένο κείμενο) Πρωτοπρ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, Κοσμήτορος Θεολογικῆς Σχολῆς Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, Περιοδικό Πεμπτουσία, τεῦχος 19 – ἄρθρο: Ὁ Ἑλλαδικός Μοναχισμός τόν 19ο αἰῶνα.
Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο:«Τά ἀσκητικά τῆς Ἐνορίας» (Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου) πού σύν Θεῶ θά ἐκδοθεῖ σύντομα
Ὁ εὐρωπαϊκός νέο-ουμανισμός ἐπεκτείνει τήν ἐπιρροή του καί στά λαϊκά στρώματα, μέσῳ τῆς συνεχῶς ἐκδυτικιζόμενης παιδείας ἀπό τούς μαθητές καί ὁπαδούς τοῦ Ἀδαμαντίου Κοραῆ, μέ κορυφαίους τόν Θεόκλητο Φαρμακίδη καί τόν Θεόφιλο Καΐρη. Τό πνεῦμα τοῦ Διαφωτισμοῦ, συνδεόμενο μέ τήν ἐκκοσμίκευση, προκαλεῖ ρήξη στίς παραδοσιακές πνευματικές καί κοινωνικές σχέσεις, προτείνοντας νέες, θεμελιούμενες στήν νέα νοοτροπία, πού ἐμπνέει καί νέα ανθρωπολογία καί σωτηριολογία, στίς ὁποῖες τό λογικό καταλαμβάνει τήν θέση τῆς Χάρης καί ἡ ἀπολυτοποιημένη ἐνδοκοσμική γνώση ἀπομακρύνει.... ριζικά ἀπό τήν ζήτηση τοῦ Ἀκτίστου.
Ὁ Οὐμανισμός θά ἀποβεῖ νέα θρησκεία γιά τόν ἄνθρωπο τοῦ 19ου αἰῶνα. Ἀποκρούεται ἔτσι κάθε ἔννοια θεονομίας καί θεοκεντρικότητας, ἀκόμη καί ὅταν, γιά διαφόρους λόγους, δέν ἀπορρίπτεται ἡ θρησκεία.
Ἐνῶ δέ ὁ χῶρος τῆς λογιοσύνης καθιερώνει τό νέο οὐμανιστικό πρότυπο στήν ὀρθόδοξη κοινωνία, τό πνεῦμα τοῦ Εὐσεβισμοῦ, ὡς πεφωτισμένης θρησκευτικότητας, ἐπιβάλλει τό δικό του ἀνθρωπολογικό πρότυπο, ἀνταποκρινόμενο στίς κοινωνικές συμβατικότητες τῆς θρησκεύουσας ἀστικῆς κοινωνίας123.
Τό πνεῦμα αὐτό, πού προωθήθηκε σημαντικά ἀπό τήν παρουσία καί δράση στόν χῶρο τῆς Ἐθναρχίας τῶν δυτικῶν Μισσιοναρίων124, μεταγγίζεται σέ κύκλους οἱ ὁποῖοι, ἀναζητώντας νέες μορφές καί μέσα ἱεραποστολικοῦ ἔργου, μιμήθηκαν τούς Μισσιοναρίους.
Ἡ κρατικά μεθοδευμένη, ἐξ ἄλλου, στροφή στά δυτικά πρότυπα ἐνίσχυσε τό σύνδρομο τοῦ ἐξευρωπαϊσμοῦ, τό ὁποῖο ἐκφράστηκε μέ τήν κοραϊκή ἀρχή τῆς “μετακένωσης”, ἐπεβλήθηκε ἀπό τήν διανόηση καί τόν πολιτικό κόσμο, καί ὑλοποιήθηκε ὡς ὑποτίμηση τῆς Παράδοσης τοῦ Γένους, χάριν τοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ καί τῆς προόδου –μόνιμο ἐγκύστωμα, στούς σχεδιασμούς τῆς Ἑλληνικής Πολιτικῆς ἔκτοτε.
Ἐξ ἄλλου τό Ἑλλαδικό Αὐτοκέφαλο, ἐκκλησιαστικό γεγονός μεγάλης ἐκκλησιαστικῆς ἀλλά καί πολιτικῆς σημασίας125, συνιστᾶ κορύφωση τῆς ἔξωθεν ἐπιβαλλόμενης δυτικότροπης ἀναδιάρθρωσης ὁλόκληρης τῆς ἐνδοελλαδικῆς πραγματικότητας. Τά συντελούμενα ὅμως στόν χῶρο τοῦ (κατ’ ἐπίφασιν) ἐλεύθερου Κράτους μετέδιδαν τούς ἀνατρεπτικούς γιά τήν Παράδοση κραδασμούς τους σ’ ὅλο τόν ἐθναρχικό χῶρο, ἐπενεργώντας καί ἐκεῖ καταλυτικά καί ἐπηρεάζοντας καί τίς ἄλλες ὀρθόδοξες ἐθνότητες ἀναλόγως»126. Ἡ ἀλλοίωση τοῦ ὀρθόδοξου Ρωμαίϊκου πνεύματος συντελεῖται ἀργά καί σταθερά. Αὐτή ἡ ἀλλοίωση-ἐκκοσμίκευση γίνεται τόσο στούς θεσμούς ὅσο καί στά πρόσωπα-μέλη τῶν κατά τόπους ὀρθόδοξων Ἐνοριῶν.
122 Γιά τά συναφῆ προβλήματα καί τά βιβλιογραφικά, βλ. Πρωτοπρ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ στό Ἑλληνισμός Μετέωρος - ἡ Ρωμαίικη Ἰδέα καί τό ὄραμα τῆς Εὐρώπης, τοῦ Ἀθήνα 1992.
123 Βλ. Πρωτοπρ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, Ἱστορική θεώρηση ὀρθοδόξου καί οὐμανιστικοῦ προτύπου στόν Νέο Ἑλληνισμό, στό βιβλίο τοῦ Ἰδίου, Ὀρθοδοξία καί Ἑλληνικότητα - Προσεγγίσεις στή νεοελληνική ταυτότητα, Ἀθήνα 1992, σελ. 63 ε.ε.
124 Πρωτοπρ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, Τό Ζήτημα τῆς Μεταφράσεως τῆς Ἁγίας Γραφῆς εἰς τήν Νεοελληνική κατά τόν ΙΘ’ αἰῶνα. Αθῆναι 1977, ὅπου καί βιβλιογραφία.
125 Εἰδικά γιά τήν ὄψη αὐτή βλ. π. Γ.Δ. Μεταλληνοῦ, τό Ἑλλαδικό Αὐτοκέφαλο καί ἡ Ρωμηοσύνη, στό βιβλίο τοῦ Ἰδίου, Ἑλληνισμός Μαχόμενος, Ἀθήνα 1995, σ. 85 ε.ε (βιβλιογραφία).
126 (προσαρμοσμένο κείμενο) Πρωτοπρ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, Κοσμήτορος Θεολογικῆς Σχολῆς Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, Περιοδικό Πεμπτουσία, τεῦχος 19 – ἄρθρο: Ὁ Ἑλλαδικός Μοναχισμός τόν 19ο αἰῶνα.
Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο:«Τά ἀσκητικά τῆς Ἐνορίας» (Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου) πού σύν Θεῶ θά ἐκδοθεῖ σύντομα