To Μοναστήρι του Αυτοκράτορα Βατάτζη μέχρι το 1922. Ένα μυστήριο μνήμα και μια παλιά εικόνα.

Πάνω σε μια χαμηλή πλαγιά του Νύφ-ντάγ, οροσειράς του Τμώλου που οι αρχαίοι το ωνόμαζαν Όλυμπο, πάνω από το Μπουνάρμπασι, υπάρχει μια πηγή με άφθονο νερό που βγαίνει μέσα από βράχους και που οι χωριανοί την έλεγαν «της Παναγιάς το μπουνάρι». Πλάϊ στην πηγή υπάρχει ένας μεγάλος πλάτανος και ένα πεύκο. Η γύρω περιοχή ελεγόταν ως το 1922 ακόμη «Μοναστήρι» και εκεί ήταν, κατά πάσα πιθανότητα, χτισμένη η βασιλική Μονή των Λέμβων (ή της Λέμβου, ή του Λέμβου), αφιερωμένη εις την παναγίαν Θεοτόκον. Η ονομασία προέρχεται, χωρίς άλλο, από παραφθορά της λέξης Όλυμπος. Μονή του Ολύμπου, του Λέμπου, του Λέμβου, της Λέμβου και τέλος Μονή των Λέμβων. Κανένα σημάδι δεν υπάρχει σήμερα που να φανερώνει πως άλλοτε υπήρχε εκεί το πλούσιο και περίφημο αυτό μοναστήρι, που το έχτισε στις αρχές του 13^ου αιώνα ο Αυτοκράτωρ Ιωάννης Βατάτζης, πάνω στη θέση άλλου παλαιότερου μοναστηριού.

Ο Βατάτζης επροίκησε το μοναστήρι με πολλά κτήματα, που έφταναν ως τη Μαινεμένη και τούτο για να μπορεί να συντηρείται άνετα. Ανάμεσα στα κτήματα αυτά ήταν και η Βάρις ή Μήλα της εποχής εκείνης, το Μπαϊρακλή δηλαδή, ή Πασά-κιοϊ των ιδικών μας χρόνων (χωριό του πασά, γιατί εκεί έμενε ο Γιαχγιά πασάς που είχε πολλά κτήματα στον Κάμπο. Κοντά στο Μπαϊρακλή είχε επίσης παλαιότερα πολλά κτήματα και ο Θρασ. Πιττακός).

Από τα έγγραφα της Μονής βλέπομε πώς το Μπαϊρακλή ήταν τότε μια περιοχή αρκετά μεγάλη.

Είχε στην κατοχή του του αλυκές, κοντά στις εκβολές του Τσαγιού του Μπουρνόβα, είχε δυο εκκλησιές: της αγίας Μαρίνας και του αγίου Θεοδώρου, και μιαν άλλη κατεστραμμένη, κι είχε ακόμη κι ένα μοναστηράκι: το μετόχι του αγίου Γεωργίου. Τα κτήματα του άρχιζαν από την παραλία και προχωρούσαν μέσα στον κάμπο του Μπουρνόβα, καθώς και σε αρκετή απόσταση από την άλλη πλευρά προς τη Μαινεμένη.

Οι κάτοικοί της ήσαν 22 οικογένειες με περισσότερα από 86 μέλη. Τα σύνορα της περιοχής της Μονής των Λέμβων «ο καθολικός περίορος» σημειώνονται με πολλές λεπτομέρειες σε έγγραφο του 1235, που συντάχθηκε από τον στρατοπεδάρχη Φωκά, «δια ορισμού βασιλέως Ιωάννη». (….)

Μια από τις οικογένειες που κατοικούσαν στον Μπουρνόβα από την εποχή εκείνη, και την οποίαν απαντούμε και πολύ αργότερα, ήσαν οι Γορδάτοι. ΄Ενας από αυτούς ονομαζόμενος Θεόδωρος έγινε καλόγερος και κατατάχτηκε στη Μονή των Λέμβων. (…)

Φαίνεται πως οι Μπουροβαλήδες ήσαν άνθρωποι σκαιοί, αυθαίρετοι και παλληκαράδες.

Περιφρονούσαν τα δικαιώματα του μοναστηριού, καταπατούσαν τα κτήματά του, έσπαζαν και λεηλατούσαν τις αποθήκες του και όταν οι καλόγεροι κατέβαιναν να διαμαρτυρηθούν, εκείνοι ωπλισμένοι με ακόντια, τόξα και άλλα παρόμοια όπλα τους εκακοποιούσαν και κάποτε τους εσκότωναν . Οι αυθαιρεσίες των αυτές και η βάναυση συμπεριφορά των ανάγκασε το μοναστήρι το 1232 να κάνη αναφορά στον ίδιο το βασιλιά Βατάτζη και να ζητήση την επέμβασί του. Ο Αυτοκράτωρ διέταξε τότε τον γραμματέα του «δούκα του θέματος των Θρακησίων, Φωκάν Αυτορειανόν» να πάει επί τόπου, να κάνει ανακρίσεις και, αν τα παράπονα των καλογέρων αποδειχτούν αληθινά, να τιμωρήσει τους υπαιτίους και να τους αναγκάσει να πλερώσουν τις ζημιές. (….)

Από την έκθεση που συνετάγη φαίνονται με αποδείξεις όλες οι άδικες πράξεις και τα «κακουργήματα» των Μπουρνοβαλήδων εναντίον των δύστυχων καλογέρων.(….)

Στον Μπουρνόβα, πάνω σ΄ένα ύψωμα στη βορειοανατολική πλευρά του, υπάρχει μια θέση που λεγότανε «τσακμάκι», από ένα μεγάλο πεύκο, πούχε στη ρίζα του ένα χαμηλό μάντρωμα και μέσα σ΄αυτό ένα μνήμα και άπειρα κρεμασμένα κουρέλια. Το μνήμα έλεγαν πως ήταν τούρκικο, χωρίς όμως κανείς να ξέρη ποιος ήταν θαμμένος εκεί.

Θάταν κανείς από τους παλιούς εκείνους ανώνυμους ιερωμένους που τους τιμούσαν πολύ και τους έθαβαν σε περίοπτα μέρη και τους έδιναν το γενικό όνομα «Ντεντές» σαν να λέμε εμείς Άγιος. Τον Ντεντέ τους ετιμούσαν οι Τούρκοι εκεί, μα στον ίδιο χώρο λάτρευαν και οι δικοί μας τον Αη Γιάννη τον Κουρελά, όπως τον έλεγαν που γιάτρευε τον «παροξυμό».

Μετρούσαν ένα κουρέλι ή μια κλωστή ως το μποϊ του αρρώστου και το κρεμούσαν εκεί σ’ ένα κλαδί πουρναριού.

Κατά παράξενο τρόπο σ΄εκείνο το σημείο συνέπεφτε ένα κοινό προσκύνημα και των Τούρκων για τον Αη Γιάννη μας και των Χριστιανών για τον Ντεντέ τους.

Στην άλλη άκρη του λόφου, προς το νότο, υπήρχε η μικρή εκκλησία που έχτισε το 1909, απέναντι στο σπίτι της η σεβαστή κερά Πηνελόπη Σοφιανοπούλου, στο όνομα πάλι του Αη Γιάννη.

Η απόσταση μεταξύ των δύο αυτών ακραίων σημείων του χωριού είναι περίπου πεντακόσια μέτρα, η δε συνοικία λεγότανε από μας γενικά Αη Γιάννης, και ένα τμήμα της Ηράκλειο. Από πού άρα γε να πήρε το όνομα αυτό; Όχι βέβαια από τον Αη Γιάννη τον Κουρελά, γιατί εκεί κοντά δεν υπήρχαν κατοικίες, ούτε κι από το μικρό εκκλησάκι της Σοφιανοπούλου, που χτίστηκε τελευταία. Κοντά όμως στην εκκλησούλα αυτή υπήρχε ένα φτωχόσπιτο, σ΄ένα δωμάτιο του οποίου επήγαινε ο κόσμος και προσκυνούσε μια παλιά εικόνα του Αη Γιάννη. Έλεγαν πως την εικόνα αυτή την βρήκε σε μια σπηλιά εκεί κοντά η γριά Ελένη Τελάλη. Δε θάταν λοιπόν δυνατό να υποθέσωμε ότι κάπου μέσα στην περιοχή αυτή βρισκότανε η παλιά εκκλησία του 13^ου αιώνα, που καταστράφηκε από τους πρώτους Τούρκους κατακτητάς, αλλά διασώθηκε η εικόνα του αγίου, για να ξαναβρεθεί πρώτα μέσα στην σπηλιά, ύστερα στο φτωχό σπιτάκι και κατόπιν στη νεώτερη εκκλησούλα που το αντικατέστησε…..

(Μικρασιατικά Χρονικά, 1955, από ανέκδοτο βιβλίο του Ν. Καραρά "Ιστορική τοποθέτηση του χωριού Μπουρνόβας" )

πηγη