Κορυφαία
πράξη τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγώνα τῶν Κρητῶν, σύμβολο ἡρωισμοῦ καὶ
θυσίας. Εἶναι τὸ σημαντικότερο ἐπεισόδιο τῆς Κρητικῆς Ἐπανάστασης τοῦ
1866. Ἡ κακοδιοίκηση καὶ ἡ καταπίεση τῆς τουρκικῆς διοίκησης ἀνάγκασε
τὴν Παγκρήτια Συνέλευση ποὺ συνῆλθε στὰ Χανιὰ νὰ ἀποστείλει στὶς 14
Μαΐου 1866 ἀναφορὰ στὸν Σουλτάνο μὲ μία σειρὰ αἰτημάτων. Συγκεκριμένα,
ζητοῦσε: βελτίωση τοῦ φορολογικοῦ συστήματος, σεβασμὸ τῆς χριστιανικῆς
θρησκείας, ἀναγνώριση τοῦ πληθυσμοῦ νὰ ἐκλέγει ἐλεύθερά τους
δημογέροντές του καὶ τὴ λήψη μέτρων γιὰ τὴν οἰκονομικὴ ἀνάπτυξη τοῦ
νησιοῦ. Παράλληλα,
ἀπέστειλε μυστικὸ ὑπόμνημα πρὸς τοὺς μονάρχες τῆς Ἀγγλίας, τῆς Γαλλίας
καὶ τῆς Ρωσίας, μὲ τὸ ὁποῖο τοὺς καλοῦσε νὰ ἐνεργήσουν γιὰ τὴν ἕνωση τῆς
Κρήτης μὲ τὴν Ἑλλάδα ἢ νὰ μεσολαβήσουν στὴ χορήγηση ἀπὸ τὸν Σουλτάνο
«Ὀργανικοῦ Νόμου». Στὴ συγκέντρωση αὐτὴ συμμετεῖχε καὶ ὁ Γαβριὴλ
Μαρινάκης, ἡγούμενος τῆς Μονῆς Ἀρκαδίου, ποὺ ἦταν τὸ ἐπαναστατικὸ κέντρο
τῆς περιοχῆς Ρεθύμνης.
ἡ
ἑλληνικὴ κυβέρνηση δήλωνε οὐδετερότητα καὶ δὲν πῆρε ἀνοιχτὰ τὸ μέρος
τῶν ἐπαναστατῶν. Μόνο ἡ Ρωσία κινήθηκε δραστήρια, χάρη στοὺς
ὑποπροξένους της στὸ νησὶ Ἰωάννη Μιτσοτάκη καὶ Σπυρίδωνα Δενδρινό.
Μὴ
ἀναμένοντας βοήθεια ἀπὸ πουθενά, οἱ Κρητικοὶ ἀποφάσισαν νὰ ξεσηκωθοῦν
μόνοι τους καὶ ὕψωσαν τὴ σημαία τῆς Ἐπανάστασης στὶς 21 Αὐγούστου 1866,
μὲ τὸ σύνθημα «Ἕνωσις ἢ Θάνατος» καὶ ἀρχηγοὺς τὸν Ἰωάννη Ζυμβρακάκη στὰ
Χανιά, τὸν Ἑλλαδίτη συνταγματάρχη Πάνο Κορωναῖο στὸ Ρέθυμνο καὶ τὸν
Μιχαὴλ Κόρακα στὸ Ἡράκλειο. Στὴν Ἑλλάδα συγκροτήθηκαν ἐθελοντικὲς
ὁμάδες, ποὺ βοήθησαν τοὺς Κρητικούς, μὲ χρήματα, τρόφιμα καὶ ἄλλα
ἐφόδια.
Ὁ
Σουλτάνος θορυβήθηκε ἀπὸ τὴν ἐξέγερση καὶ ἔστειλε στὶς 30 Αὐγούστου
1866 τὸν Μουσταφὰ Ναϊλὴ Πασά, μὲ ἐντολὴ νὰ τὴν καταστείλει, ἀφοῦ
προηγουμένως εἶχε ἀπορρίψει τὰ αἰτήματα τῶν Κρητικῶν. Ὁ Πασὰς ἔφερε τὸ
προσωνύμιο Γκιριτλὶ (Κρητικός), ἐπειδὴ εἶχε συντελέσει στὴν κατάπνιξη
τῆς ἐπανάστασης τοῦ 1821 στὴν Κρήτη. Πρῶτα προσπάθησε νὰ καλοπιάσει τοὺς
ἐπαναστάτες καὶ νὰ τοὺς πείσει νὰ ἐπιστρέψουν στὶς δουλειές τους. Ὅταν
αὐτοὶ ἀρνήθηκαν, ἀποφάσισε νὰ θέσει σὲ ἐφαρμογὴ τὸ στρατιωτικό του
σχέδιο γιὰ τὴν κατάπνιξη τῆς ἐπανάστασης.
Ἡ Μονὴ Ἀρκαδίου
Τὸν
Σεπτέμβριο καὶ Ὀκτώβριο προέβη σὲ ἐκκαθαριστικὲς ἐπιχειρήσεις στὴν
περιοχὴ τῶν Χανίων καὶ στὴ συνέχεια στράφηκε πρὸς τὸ Ρέθυμνο καὶ τὴ Μονὴ
Ἀρκαδίου, ὅπου ἦταν ἡ ἕδρα τῆς τοπικῆς ἐπαναστατικῆς ἐπιτροπῆς, ἀποθήκη
πολεμοφοδίων καὶ τροφίμων, καθὼς καὶ καταφύγιο πολλῶν χριστιανῶν. Ὁ
Μουσταφὰ Πασὰς ἔφθασε ἔξω ἀπὸ τὸ μοναστήρι τὸ ἀπόγευμα τῆς 6ης Νοεμβρίου
1866. Στὴ διάθεσή του εἶχε 15.000 ἄνδρες (Τούρκους, Ἀλβανούς,
Αἰγυπτίους καὶ Τουρκοκρητικοὺς) καὶ ἰσχυρὸ πυροβολικό. Στὴ Μονὴ
βρίσκονταν 966 ἄνθρωποι, ἀπὸ τοὺς ὁποίους μόνο 250 μποροῦσαν νὰ
πολεμήσουν. Ἐπικεφαλῆς τῶν ἀγωνιστῶν τοῦ Ἀρκαδίου ἦταν ὁ πελοποννήσιος
ἀνθυπολοχαγὸς Ἰωάννης Δημακόπουλος καὶ ὁ ἡγούμενος Γαβριήλ.
Οἱ
προτάσεις πρὸς παράδοση ἀπορρίφθηκαν ἀπὸ τοὺς πολιορκημένους καὶ τὸ
πρωὶ τῆς 8ης Νοεμβρίου ἄρχισαν οἱ ἐχθροπραξίες. Οἱ Ὀθωμανοί, παρὰ τὶς
λυσσαλέες ἐπιθέσεις τους, δὲν κατάφεραν νὰ καταλάβουν τὴ Μονὴ τὴν πρώτη
μέρα. Τὸ βράδυ ζήτησαν ἐνισχύσεις καὶ μετέφεραν ἕνα μεγάλο πυροβόλο ἀπὸ
τὸ Ρέθυμνο. Τὴν ἑπομένη, 9 Νοεμβρίου, ἄρχισε τὸ δεύτερο κύμα τῆς
ἐπίθεσης. Νωρὶς τὸ ἀπόγευμα γκρεμίστηκε τὸ δυτικὸ τεῖχος τῆς Μονῆς ἀπὸ
τὶς βολὲς τοῦ πυροβόλου καὶ οἱ ἐπιτιθέμενοι εἰσέβαλαν στὸ μοναστήρι,
ἀρχίζοντας τὴ μεγάλη σφαγή.
Στὴ
μπαρουταποθήκη τῆς μονῆς γράφτηκε ἡ τελευταία πράξη τοῦ δράματος καὶ
μία ἀκόμα ἔνδοξη σελίδα τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας. Ὁ Κωστὴς Γιαμπουδάκης ἢ
κατ' ἄλλους ὁ Ἐμμανουὴλ Σκουλᾶς τὴν ἀνατίναξε, σκορπίζοντας τὸ θάνατο,
ὄχι μόνο στοὺς χριστιανούς, ἀλλὰ καὶ στοὺς εἰσβολεῖς. Ἀμέσως μετά, οἱ
Τουρκοκρητικοὶ καὶ οἱ Ἀλβανοὶ ὅρμησαν καὶ κατέσφαξαν ὅσους εἶχαν
διασωθεῖ, ἐνῶ ἔκαψαν τὸν ναὸ καὶ λεηλάτησαν τὰ ἱερὰ κειμήλια.
Ἀπὸ
τοὺς Ἕλληνες ποὺ βρίσκονταν στὴ Μονή, μόνο 3 ἢ 4 κατόρθωσαν νὰ
διαφύγουν, ἐνῶ περίπου 100 πιάστηκαν αἰχμάλωτοι. Μεταξὺ αὐτῶν καὶ ὁ
Δημακόπουλος, ποὺ ἐκτελέστηκε λίγο ἀργότερα. Ὁ ἡγούμενος τῆς Μονῆς
Ἀρκαδίου Γαβριὴλ Μαρινάκης εἶχε σκοτωθεῖ πρὶν ἀπὸ τὴν ἀνατίναξη τῆς
μπαρουταποθήκης. Οἱ νεκροὶ καὶ τραυματίες τοῦ Μουσταφᾶ ἀνῆλθαν σὲ 1.500 ἢ
σὲ 3.000, σύμφωνα μὲ κάποιους ὑπολογισμούς.
Τὸ
Ὁλοκαύτωμα τοῦ Ἀρκαδίου, ὅπως εἶχε συμβεῖ μὲ τὴν καταστροφὴ τῶν Ψαρῶν
καὶ τὴν Ἔξοδο τοῦ Μεσολογγίου, συγκίνησε ὅλο τὸν χριστιανικὸ κόσμο κι
ἕνα νέο κύμα φιλελληνισμοῦ δημιουργήθηκε στὴν Εὐρώπη. Σπουδαῖες
προσωπικότητες τῆς ἐποχῆς, ὅπως ὁ Τζουζέπε Γκαριμπάλντι καὶ ὁ Βίκτωρ
Οὐγκῶ, πῆραν θέση ὑπὲρ τοῦ Κρητικοῦ Ἀγώνα καὶ ξένοι ἐθελοντὲς ἔσπευσαν
νὰ ἐνισχύσουν ἀπὸ κοντὰ τὴν Ἐπανάσταση. Σημαντικὲς ἦταν καὶ οἱ
χρηματικὲς συνεισφορὲς ἀπὸ τὴ Ρωσία καὶ τὶς ΗΠΑ, μὲ προεξάρχοντα τὸν
φιλέλληνα Σαμουὴλ Χάου.
Ἡ
Κρητικὴ Ἐπανάσταση φυλλορρόησε τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1869, ἀλλὰ ὁ Σουλτάνος
δὲν μπόρεσε νὰ καθυποτάξει ὁλοκληρωτικά τους Χριστιανοὺς τῆς Κρήτης.
Ἔτσι, ὑπὸ τὴν πίεση τῶν Μεγάλων Δυνάμεων ἀναγκάστηκε νὰ παραχωρήσει τὸν
«Ὀργανικὸ Νόμο» (3 Φεβρουαρίου 1868), ἕνα εἶδος Συντάγματος, ποὺ
προέβλεπε προνόμια γιὰ τοὺς χριστιανοὺς καὶ καθεστὼς ἡμιαυτονομίας γιὰ
τὸ νησί. Ἡ Ἕνωση τῆς Κρήτης μὲ τὴν Ἑλλάδα πῆρε ἀναβολὴ γιὰ τὸ 1912.
sansimera.gr