Η Δ΄ Οικουμενική Σύνοδος συγκλήθηκε στη Χαλκηδόνα το 451 μ.Χ.2, από το αυτοκρατορικό ζεύγος Μαρκιανό και Πουλχερία. Είχε πολύ μεγάλη σημασία η επίλυση της εκκλησιαστικής αυτής έριδας (αίρεση Μονοφυσιτισμού) τόσο για την ειρήνη του κράτους όσο και για την πορεία της εκκλησίας στο διάβα της ιστορίας. Γι’ αυτό η παρουσία τόσο πολιτικών αρχόντων3 όσο και επισκόπων (630 περίπου) ήταν αυξημένη. Παρευρέθηκαν στις εργασίες της Συνόδου ακόμα και ο αυτοκράτορας Μαρκιανός με τη σύζυγό του4, όλοι οι εκπρόσωποι των πρεσβυγενών πατριαρχείων και μια ισχυρή αντιπροσωπεία του Πάπα Ρώμης5.
Ας πάρουμε τα γεγονότα από την αρχή…
Το 448 μ.Χ. υπήρχαν δύο φίλοι· ο Ευσέβιος, επίσκοπος Δορυλαίου, και ο αρχιμανδρίτης Ευτυχής6, ο οποίος ήταν ηγούμενος σε ένα μεγάλο μοναστήρι της Κωνσταντινούπολης και πνευματικός πατέρας πλήθους άλλων κοινοβίων. Σε μια συζήτησή τους διαφώνησαν έντονα όταν ο Ευτυχής ισχυρίστηκε πως μετά την ένωση της ανθρώπινης και της θεϊκής φύσεως του Χριστού, η ανθρώπινη υποχώρησε και επικράτησε η θεία. Επομένως, ο Ιησούς από την σύλληψή του στα σπλάχνα της Παρθένου και μετά, είχε μόνο θεϊκή φύση7 (αυτό πιστεύουν σήμερα οι κόπτες Αρμένιοι, απόγονοι του Ευτυχή). Ο Ευσέβιος προσπάθησε να τον μεταπείσει αλλά ο ηγούμενος ήταν ανένδοτος. Και σαν να μην έφτανε όλο αυτό, κήρυξε την αίρεσή του και σε όλα τα μοναστήρια που ζούσαν υπό την πνευματική του καθοδήγηση μέσω επιστολών8.
Ο Ευσέβιος κατήγγειλε τον Ευτυχή στην ενδημούσα σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως και αυτή με την σειρά της, αφού άκουσε τον αρχιμανδρίτη, διαπίστωσε τις αιρετικές απόψεις του. Ο πρόεδρός της, αρχιεπίσκοπος Φλαβιανός, προσπάθησε να τον μεταπείσει, αλλά δεν τα κατάφερε. Τελικά ο αιρετικός καταδικάστηκε σε καθαίρεση9. Ο Ευτυχής, όμως, είχε άριστες σχέσεις με τον επίσκοπο Αλεξανδρείας Διόσκορο και προπάντων με τον πρωθυπουργό της αυτοκρατορίας Χρυσάφιο, ο οποίος ήταν και πνευματικό του τέκνο10. Τα δυο παραπάνω σημαίνοντα πρόσωπα, για να αποκαταστήσουν τον Ευτυχή, συγκαλούν ένα χρόνο μετά (το 449)11 «ληστρική» (παράνομη) σύνοδο στην Έφεσο, όπου αφενός τον αθωώνουν12 και αφετέρου καταδικάζουν τον Ευσέβιο και τον αρχιεπίσκοπο Φλαβιανό σε καθαίρεση13. Μάλιστα μετά το τέλος των εργασιών της Συνόδου, με την προτροπή των αιρετικών επισκόπων, εισβάλλουν μέσα στον χώρο φανατισμένοι αιρετικοί – μοναχοί και λαϊκοί – και λιντσάρουν τον Φλαβιανό. Ο Άγιος χτυπήθηκε βάναυσα και μετά από τρεις ημέρες άφησε την τελευταία του πνοή14.
Παράλληλα με τη γενική κατακραυγή για τις παρατυπίες της συνόδου της Εφέσου15, τη δολοφονία του Φλαβιανού και την αλλαγή της αυτοκρατορικής εξουσίας, συγκαλείται η Δ΄ Οικουμενική Σύνοδος. Καταδικάζονται ο Διόσκορος, ο Ευτυχής και η αίρεση του Μονοφυσιτισμού και αναγνωρίζεται ως μάρτυρας, ομολογητής και άγιος της Εκκλησίας μας ο αρχιεπίσκοπος Φλαβιανός:«Οἱ Ἀνατολικοὶ καὶ οἱ σὺν αὐτοῖς εὐλαβέστατοι ἐπίσκοποι ἐβόησαν· Ὁ μάρτυς Φλαβιανὸς τὴν πίστιν καλῶς ἐξέθετο. ὁ ἀρχιεπίσκοπος Φλαβιανὸς τὴν πίστιν καλῶς ἐξέθετο»16.
Με αφορμή, λοιπόν, τον τίτλο της Κυριακής – «Μνήμη των Πατέρων της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου» – θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε μερικούς από τους Πατέρες που πρωταγωνίστησαν σε αυτήν.
- Οι Άγιοι Μαρκιανός και Πουλχερία, το αυτοκρατορικό ζεύγος
- Η Πουλχερία ήταν στην εξορία εξαιτίας της ορθόδοξης στάσης που κράτησε ενάντια στον αιρετικό Θεοδόσιο Β΄17. Όταν ανέλαβαν την εξουσία μετά τον θάνατο του Θεοδοσίου, πήραν το μέρος των ορθοδόξων και ανέλαβαν όλα τα έξοδα και την οργάνωση για τη σύγκληση της μεγαλύτερης, σε αριθμό επισκόπων, Οικουμενικής Συνόδου. Όρισαν τις αποφάσεις της Συνόδου ως νόμους του κράτους.
- Ευσέβιος Επίσκοπος Δορυλαίου
- Άξιο απορίας είναι το γεγονός ότι αυτός ο ήρωας των δογματικών νικών και μαχών δεν συγκαταλέγεται στη χορεία των Ομολογητών. Ως λαϊκός – νομικός στο επάγγελμα – διέκοπτε τους ομιλητές την ώρα των κηρυγμάτων τους, όταν αυτοί πρόδιδαν την αλήθεια της πίστεως. Ήλεγξε τις πλάνες του πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Νεστορίου και τοιχοκολλούσε διαμαρτυρίες για την πλάνη της διδαχής του. Πληροφόρησε τον Άγιο Κύριλλο έτσι ώστε να αναλάβει εκείνος τη μάχη κατά της αιρέσεως του Νεστορίου και να βγει νικητής18. Αργότερα, ως επίσκοπος, αποκάλυψε την αίρεση του μονοφυσιτισμού. Κινδύνεψε και αυτός στη ληστρική σύνοδο της Εφέσου και έμεινε μέχρι τέλους ένας μάχιμος ομολογητής και φύλακας της ορθοδόξου πίστεως…
- Λέων ο Α΄ πάπας Ρώμης και Άγιος της Εκκλησίας μας
- Από την πρώτη στιγμή πήρε το μέρος του αρχιεπισκόπου Φλαβιανού, στηλίτευσε την στάση των αιρετικών και απέστειλε πλήθος επιστολών για την υπεράσπιση της ορθοδοξίας. Στη ληστρική σύνοδο της Εφέσου έστειλε μία επιστολή (Τόμος) όπου υπερασπιζόταν τον Φλαβιανό, αλλά δεν επετράπη να διαβαστεί. Πρωτοστάτησε στον αγώνα για τη σύγκληση της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου, έστειλε εκπροσώπους, οι οποίοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στις εργασίες της και χάρη σε αυτόν επιβίωσε η ορθοδοξία.
- Άγιος Φλαβιανός
- Στην αρχή δεν ήθελε να πάρει μεγάλες διαστάσεις η έριδα. Έτσι, έκανε τα πάντα για να συνετίσει τον αιρετικό Ευτυχή. Στη ληστρική σύνοδο είχε την δυνατότητα να αρνηθεί τις απόψεις του και να γλυτώσει. Προτίμησε όμως την Ορθοδοξία και το μαρτύριό της…
- Άγιος Ανατόλιος
- Εκλέχτηκε πατριάρχης από τη ληστρική σύνοδο και ήταν πνευματικό παιδί του αιρετικού Διοσκόρου19. Ωστόσο, επέλεξε να υπηρετήσει το δίκαιο και την ορθόδοξη πίστη και πρωτοστάτησε στην σύγκληση της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου.
- Τέλος, ο Άγιος Ιουβενάλιος επίσκοπος Ιεροσολύμων
- Πήρε μέρος στην ληστρική σύνοδο, αλλά είχε το θάρρος να ομολογήσει το λάθος του και να συνεχίσει να υπηρετεί την εκκλησία. Ήταν ένα από τα σπουδαιότερα πρόσωπα της Δ΄ Οικουμενικής συνόδου, όχι μόνο επειδή διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στις εργασίες της, αλλά κυρίως διότι είχε το σθένος να αλλάξει την άποψή του και να στραφεί προς τους Ορθοδόξους, σε αντίθεση με τους περισσότερους επίσκοπους οι οποίοι παρέμειναν εγωιστικά στην πλάνη τους.